Στο βικτοριανό Λονδίνο ένας διακεκριμένος χειρουργός αναλαμβάνει να περιθάλψει ένα νεαρό που γεννήθηκε με παραμορφωμένο πρόσωπο και σώμα (από την ασθένεια του Ρεκλινχάουζεν) και αποτελούσε την ατραξιόν σε τσίρκο της πόλης. Ανακαλύπτει ότι ο Τζον Μέρικ είναι στην πραγματικότητα ένα πλάσμα με ευγενικά αισθήματα και κοφτερό μυαλό.

Η επανέκδοση της ταινίας στους κινηματογράφους από τις 13 Μαΐου 2010.

Υποψήφια για 8 Oscar, 1981,Kαλύτερου Α’ ανδρικού John Hurt, Σκηνοθεσίας, Καλύτερης Ταινίας, Σεναρίου, Κουστουμιών, Σκηνικών, Μουσικής, Μοντάζ Βραβείο BAFTA, 1981, Καλύτερης Ταινίας, Καλύτερου Ανδρικού Ρόλο Υποψήφιο για βραβείο BAFTA Σκηνοθεσίας, Σεναρίου, Φωτογραφίας, Μοντάζ Βραβείο Cesar, 1982, Καλύτερης Ξενόγλωσσης Βραβειο Ένωσης Βρετανών Κινηματογραφιστών, 1982 Βραβείο Ένωσης Γάλλων Κριτικών, 1982, Καλύτερης Ξενόγλωσσης.

Η ταινία που καθιέρωσε τον David Lynch ως grand auteur, αποτέλεσε σταθμό στην καριέρα του Anthony Hopkins και ανέδειξε το αδιαμφισβήτητο ταλέντο του John Hurt.

«Η ιστορία του Ανθρώπου Ελέφαντα αναφέρεται σε κάποιον που εξωτερικά ήταν ένα τέρας, μέσα του όμως, ήταν ένας όμορφος και φυσιολογικός άνθρωπος, τον οποίον ερωτευόσουν. Ήταν ένα τέρας που δεν ήταν στ' αλήθεια τέρας. Μου αρέσουν οι ανθρώπινες καταστάσεις που είναι παραμορφωμένες. Κάνουν το φυσιολογικό να ξεχωρίζει.»

David Lynch

JOSEPH MERRICK Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΕΛΕΦΑΝΤΑΣ
Ο Άνθρωπος Ελέφαντας είναι ένα από τα διασημότερα“φρικιά” που έζησαν ποτέ, αυτό οφείλεται πιθανότατα στο γεγονός ότι πίσω από ένα τερατωδώς παραμορφωμένο σώμα παρέμενε ένας άνθρωπος αρκετά έξυπνος που είχε επίγνωση του εαυτού του, ώστε ν' αντιλαμβάνεται τη δυστυχία του.

«Κάτι που με σόκαρε πάντοτε στον Μέρικ ήταν το ότι δεν μπορούσε να χαμογελάσει. Όσο κι αν ευχαριστιόταν, το πρόσωπό του παρέμενε ανέκφραστο. Μπορούσε να κλάψει, αλλά δεν μπορούσε να γελάσει.» Frederick Treves

Ο Mel Brooks βλέποντας το "Eraserhead", αντιλαμβάνεται την παράνοια και την μεγαλοφυία του Λιντς, και τον θεωρεί ιδανικό να σκηνοθετήσει τον "Άνθρωπο ελέφαντα" (The Elephant Man, 1980). Η αληθινή ιστορία ενός ανθρώπου, που πάσχει από βαριάς μορφής ελεφαντίαση, μετατρέπεται σε μια ελεγεία της τερατώδους ανθρωπότητας και της απανθρωπότητας, μασκαρεμένη και καμουφλαρισμένη μέσα από ένα βικτωριανό θέατρο ηθών. Μεταφυσικές αγωνίες, παραλογικές φοβίες, ένα πεδίο παρανοϊκής τρέλας στην προέκταση ενός eraserhead κόσμου, αλλά και μια λυτρωτική ανθρωπιά, μια καταλυτική ευαισθησία, από ένα τέρας με τρυφερή καρδιά. Ο John Hurt είναι το τέλειο τέρας, αντίβαρο σ' έναν άθλιο κόσμο. Ο Anthony Hopkins, η Anne Bancroft και ο John Gielgud ενισχύουν το αποτέλεσμα.

Ο Λιντς κατορθώνει χάρη στην ασπρόμαυρη φωτογραφία και την αποστειρωμένη ατμόσφαιρα του Λονδίνου του 19ου αιώνα να μη σε κάνει να κλαις από λύπηση για την αληθινή ιστορία του παραμορφωμένου Τζον Μέρικ. Είναι τόσο ρεαλιστικά δοσμένη η ιστορία και τόσο υποβλητικό το παίξιμο του Τζον Χερτ στον ομώνυμο ρόλο, που τα πάντα στο φιλμ μοιάζουν τραγικά: Η απαξίωση της κοινωνίας προς έναν άνθρωπο που διαφέρει, περιφέροντάς τον ως ζώο τσίρκου στα Βικτοριανά freak shows. Η σκηνή στο σταθμό του τρένου, με τον Τζον Μέρικ να καταδιώκεται από τον όχλο που τον κοροϊδεύει και τον ίδιο (χωρίς κουκούλα πλέον) να φωνάζει «Δεν είμαι ζώο! Είμαι άνθρωπος!», είναι συγκλονιστική. Ο άνθρωπος αποδεικνύεται σκληρότερος από το πιο άγριο ζώο.
[[page_break]]
ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ JOSEPH MERRICK

«Πρωτοείδα το φως στις 5 Αυγούστου του 1860, γεννήθηκα στην Lee Street, Wharf Street, στο Leicester. Η παραμόρφωσή μου προκλήθηκε από το γεγονός ότι η μητέρα μου είχε τρομάξει από έναν ελέφαντα. Η μητέρα μου περπατούσε στον δρόμο όταν έτυχε να παρελαύνουν ζώα. Η προσέλευση του κόσμου που συγκεντρώθηκε για να δει τα ζώα ήταν τόσο μεγάλη, που κάποιος την έσπρωξε και βρέθηκε κάτω από το πόδι ενός ελέφαντα, πράγμα το οποίο την τρομοκράτησε. Το γεγονός αυτό, που σημειώθηκε κατά τη διάρκεια της κύησης, είναι υπαίτιο για την σημερινή μου παραμόρφωση.
Η περίμετρος του κεφαλιού μου είναι 36 ίντσες, υπάρχει ένα μεγάλο κομμάτι σάρκας στο πίσω μέρος του, σαν φλιτζάνι και το υπόλοιπο κρανίο μου έχει κατά κάποιο τρόπο “λόφους και κοιλάδες”, ενώ το πρόσωπό μου είναι τέτοιο στη όψη που κανείς δεν μπορεί να το περιγράψει. Το δεξί μου χέρι είναι σε μέγεθος και σχήμα σαν το πόδι ενός ελέφαντα, το άλλο μου χέρι έχει τις αναλογίες του χεριού δεκάχρονου κοριτσιού, δεν είναι, όμως, παραμορφωμένο. Τα πόδια μου είναι καλυμμένα από χονδρό πλαδαρό δέρμα, το ίδιο και το σώμα μου, κι είναι σχεδόν το ίδιο χρώμα με αυτό του ελέφαντα. Για του λόγου το αληθές, κανείς δεν το πιστεύει αν δεν το δει με τα μάτια του.

Η ασθένεια δεν εκδηλώθηκε από τη γέννηση μου, άρχισε να εκδηλώνεται από τα 5 μου χρόνια. Πήγα στο σχολείο, όπως τα άλλα παιδιά, μέχρι τα 11, 12, όταν προέκυψε η μεγαλύτερη δυστυχία της ζωής μου, ο θάνατος της μητέρας μου. Ο Θεός να την αναπαύσει, ήταν καλή μητέρα. Ο πατέρας μου ξαναπαντρεύτηκε. Η νέα του γυναίκα είχε ήδη παιδιά και, καθώς εγώ δεν ήμουν τόσο όμορφος και εξαιτίας της παραμόρφωσής μου, μου έκανε τη ζωή μαρτύριο. Ανάπηρος και παραμορφωμένος καθώς ήμουν, το έσκασα από το σπίτι δυο-τρεις φορές, υποθέτω οτι ο πατέρας μου είχε ακόμη κάποιο ψήγμα πατρικού φίλτρου και με έπεισε να επιστρέψω.

Ο καλύτερος φίλος που είχα ήταν ο αδελφός του πατέρα μου, κουρέας. Όταν ήμουν 13 χρονών, για να ικανοποιήσω τη μητριά μου, έπιασα δουλειά στο Messrs, ως κατασκευαστής πούρων, και δούλεψα εκεί δυο χρόνια.Το δεξί μου χέρι, όμως, έγινε τόσο βαρύ, που υποχρεώθηκα να σταματήσω. Βγήκα ξανα να βρώ δουλειά, όμως κανείς δεν με προσλάμβανε, έτσι ανάπηρος και παραμορφωμένος καθώς ήμουν. Όταν πήγαινα στο σπίτι για φαγητό, η μητριά μου έλεγε πως δεν είχα ψάξει για δουλειά. Πολλές φορές δεν επέστρεφα στο σπίτι κι έμενα στο δρόμο πεινασμένος. Όταν πήγαινα, τα μισά γεύματα που μου σέρβιρε συνοδεύονταν με το ειρωνικό σχόλιο” Είναι πολύ περισσότερο απ' ότι μπορείς να κερδίσεις”.

Ανήμπορος να βρω δουλειά, καθώς ήμουν, ο πατέρας μου, μου πήρε μια άδεια μικροπωλητή, αλλά όντας παραμορφωμένος, ο κόσμος δεν πλησίαζε τον πάγκο μου να αγοράσει. Κατά συνέπεια της άρρωστης τύχης μου, η ζωή μου ξανάγινε κόλαση. Αποφάσισα να φύγω και να ζήσω μόνος, αλλά είχα παραμορφωθεί σε τέτοιο βαθμό που όταν κυκλοφορούσα, μαζευόταν πλήθος ανθρώπων γύρω μου.

Πήγα στο νοσοκομείο του Leicester, όπου έμεινα δυο-τρία χρόνια, υπόβλήθηκα σε εγχείρηρη όπου μου αφαίρεσαν τέσσσερις ούγιες δέρματος από το πρόσωπο. Σκέφτηκα να εκθέτομαι στη χώρα για να βγάλω τα προς το ζην. Έγραψα στον Κο Sam Torr κι εκείνος με σύστησε στον Κο Έλλις που με δέχτηκε με μεγάλη καλοσύνη. Στην πρώτη μου εμφάνιση σε κοινό που μου φέρεται καλά, έχω να πω ότι αισθάνομαι τόσο άνετα τώρα, όσο άβολα ένιωθα πριν.

Τώρα, οφείλω να πω αντίο στους ευγενικούς αναγνώστες μου.

Joseph Merrick
[[page_break]]
Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΕΛΕΦΑΝΤΑΣ (THE ELEPHANT MAN 1980)

Το θέμα αυτής της ταινίας είναι γνωστό κι εδώ από το ομότιτλο θεατρικό έργο που βασίζεται στις ίδιες πηγές, τα κείμενα του γιατρού Φρέντερικ Τρις, που στο τέλος του περασμένου αιώνα ανακάλυψε σ' ένα λονδρέζικο τσίρκο έναν άνθρωπο ονόματι Τζον Μέρικ, τερατωδώς παραμορφωμένο. Ο γιατρός περιέθαλψε το «τέρας», που σε λίγο έγινε η «μασκότ» της καλής κοινωνίας του Λονδίνου.

Το πρόβλημα που βάζει η παρουσία τού Μέρικ «εν τω κόσμω», είναι κατ' αρχήν ιατροεπιστημονικό. Αμέσως κατόπιν, το ίδιο πρόβλημα μπορεί να γίνει ψυχολογικό: πώς αισθάνεται και πώς αντιδρά ένας άνθρωπος με τέτοια «μορφική ιδιαιτερότητα» που προσεγγίζει αυτήν του ζώου και που, ωστόσο, παραμένει άνθρωπος στο έπακρο, ευαίσθητος και τρυφερός, όπως ήταν ο Μέρικ; Σε μια τρίτη προσέγγιση, το ίδιο πρόβλημα θα μπορούσε να είναι τάξεως κοινωνικής, όπως περίπου στην ταινία του Ντάλτον Τράμπο: Τζόνι, πάρε τ' όπλο σου, όπου οι υπεύθυνοι της δυσμορφίας ενός ανθρώπου είναι σαφώς καθορισμένοι. Σε μια τέταρτη προσέγγιση, το ίδιο σημαντικότατο πρόβλημα θα μπορούσε να αποτελέσει την αφετηρία για μια μεταφυσική αλληγορία. Είναι η περίπτωση της εντελώς εκπληκτικής Μεταμόρφωσης του Κάφκα.

Όμως, σε καμία περίπτωση αυτό το πρόβλημα δε θα μπορούσε ν' αποτελέσει την αφετηρία για τσαπατσούλικες «υπαρξιακές διερευνήσεις», όπως στο θεατρικό έργο, γιατί ο υπαρξισμός, αθεϊστικός και θεϊστικός, προϋποθέτει την έννοια της επιλογής και της ευθύνης που δεν την έχει ένα «τέρας», ενώ μια ηθικιστική προσέγγιση, σαν αυτήν που επιχειρεί η ταινία, γίνεται ανόητη εξαρχής αν δεν μπολιαστεί με μια γερή δόση θεολογίας, οπότε... τρέχα γύρευε!

Μόνο μια δυνατότητα για σοβαρή ηθικιστική, αλλά μη θεολογική προσέγγιση του θέματος υπάρχει: όταν το ηθικό πρόβλημα μετατεθεί στη μεριά αυτών που προσεγγίζουν το «τέρας» (όπως στη Μεταμόρφωση) κι όχι στη μεριά του ίδιου του «τέρατος», που βρίσκεται εξ ορισμού «πέρα απ' το καλό και το κακό». Όμως, στο φιλμ, όπως φαίνεται, η ηθικολογία μοιράζεται και στις δύο πλευρές, ενώ η παρουσία του τέρατος παραδόξως «εξαγιάζει» τους φορτωμένους με ενοχές αστούς. Οι πάντες νιώθουν εξουθενωμένοι μπροστά σε μια τόσο δυνατή «φυσική παρουσία» όπως περίπου θα ένιωθαν και μπροστά στο σεισμό ή το αστροπελέκι. Η Φύση ηθικοποιείται — και κάτι τέτοιο, όπως ξέρουμε, είναι «ειδικότητα» των θεολόγων, που ανακαλύπτουν την παρουσία του Θεού στα πάντα.

Το τέρας, λοιπόν, είναι ο Θεός «αυτοπροσώπως», και ως εκ τούτου αξίζει όλο τον τρο¬μαγμένο σεβασμό μας! Όσο για τους λαϊκούς ανθρώπους της ταινίας, τους μόνους που αντιλαμβάνονται α-ηθικά (όχι ανήθικα) το όντως α-ηθικό πρόβλημα (αντιμετωπίζουν το «τέρας» ως θέαμα και μόνο), αυτοί για το σκηνοθέτη και το σεναρίστα είναι άξιοι κάθε περιφρόνησης. Είναι τόσο τέρατα (ηθικά), που σπρώχνουν τη δυσμορφία στην περιοχή του μπουρλέσκ, όπου είναι και η σωστή της θέση, σε πείσμα όλων των θεολόγων και θεολογιζόντων…

Ραφαηλίδης «Το Βήμα», 31-3-1981.
[[page_break]]
Το Τέρας φοβάται: The Elephant Man, David Lynch
Του Serge Daney

Είναι το τέρας που φοβάται;
Αυτή η ταινία είναι παράξενη με πολλούς τρόπους. Πρώτον, εξαιτίας του τρόπου που χειρίζεται ο Lynch τον φόβο: τον φόβο του θεατή (τον δικό μας φόβο) και τον φόβο των χαρακτήρων, συμπεριλαμβανομένου και του Τζον Μέρικ, του Ανθρώπου Ελέφαντα.
Το πρώτο μέρος της ταινίας, μέχρι την άφιξή του στο νοσοκομείο, λειτουργεί κατά κάποιο τρόπο ως παγίδα. Ο θεατής εξοικειώνεται σταδιακά με την ιδέα οτι αργά ή γρήγορα θα πρέπει να υποστεί το αφόρητο στην όψη και να τελικά να έρθει αντιμέτωπος με το τέρας. Ένα σακί με μια τρύπα είναι το μόνο που τον χωρίζει από τη φρίκη που υποθέτει. Ο θεατής εισέρχεται στην ταινία σαν άλλος Treves, με την οπτική της ηδονοβλεψίας. Έχει πληρώσει, όπως ακριβώς κι ο Treves, για να δει το “φρικιό”: Αυτός ο άνθρωπος ελέφαντας είναι έκθεμα και συνάμα απαγορευμένο, που το σώζουν και το δέρνουν, που αχνοφαίνεται σε μια σπηλιά και εξετάζεται διεξοδικά από τους επιστήμονες, οι οποίοι τελικά τον κρύβουν στο νοσοκομείο. Κι όταν ο θεατής τον βλέπει τελικά, παραξενεύεται κάπως που ο Lynch έχει προσποιηθεί πως παίζει το παιχνίδι μιας κλασικής ταινίας τρόμου: νύχτα, εγκατάλειμμένοι διάδρομοι νοσοκομείου, σύννεφα που ταξιδεύουν γρήγορα στον γκρίζο ουρανό και ξαφνικά, το πλάνο του John Merrick που βρίσκεται στο κρεβάτι, έχοντας ξυπνήσει έντρομος από τον εφιάλτη. Ο θεατής τότε, τον βλέπει πραγματικά για πρώτη φορά, και βλέπει επίσης οτι το τέρας αυτό που υποτίθεται, έπρεπε να τον τρομάξει, φοβάται το ίδιο. Εκείνη ακριβώς τη στιγμή ο Lynch απελευθερώνει τον θεατή από την παγίδα που τόσο επιμελώς είχε στήσει (την παγίδα “ακόμα δεν είδες τίποτα”), σαν να μας λέει ο σκηνοθέτης: δεν είσαι εσύ που με ενδιαφέρεις, αυτός εδώ έχει σημασία, ο ανθρωπος ελέφαντας. Δεν με απασχολεί ο δικός σου φόβος αλλά ο δικός του. Δεν είναι ο φόβος σου να φοβάσαι που θέλω να χειριστώ αλλά ο δικός του φόβος να φοβίζει, ο φόβος του να δεί τον εαυτό του μέσα από τα μάτια κάποιου άλλου. Ο ίλιγγος αλλάζει κατεύθυνση.

Ο ψαλμός είναι καθρέφτης
Ο Άνθρωπος Ελέφαντας είναι μια σειρά αυτών που λέμε coups de theatre, κάποια αστεία (η επίσκεψη της πργκήπισσας στο νοσοκομείο ως από μηχανής θεάς), άλλα πιο σκοτεινά.Ποτέ δεν ξέρουμε πώς μπορεί να τελειώσει μια σκηνή. Όταν ο Treves θέλει να πείσει τον Carr Gomm, τον διευθυντή του νοσοκομείου, ότι ο John Merrick δεν είναι ανίατη περίπτωση, του ζητά να αποστηθίσει την αρχή ενός ψαλμού: μόλις όμως οι δυο γιατροί αφήνουν το δωμάτιο, τον ακουούν να απαγγέλλει το τέλος του ψαλμού. Σοκ, coup de theatre: αυτός ο άνδρας που κι ο ίδιος ο Treves θεωρεί κρετίνο ξέρει τη Βίβλο απ' έξω. Αργότερα, όταν ο Treves τον συστήνει στη σύζυγό του, ο Merrick δεν πάυει να τους εκπλήσσει, δείχνοντάς τους το πορτραίτο της μητέρας του, που είναι πολύ όμορφη και όντας ο πρώτος που προσφέρει μαντήλι στη σύζυγο του Treves, όταν εκείνη ξεσπά σε κλάματα.
Υπάρχει ένός είδους χιούμορ σ 'αυτόν τον τρόπο τοποθέτησης του ανθρώπου ελέφαντα που παρουσιάζεται ως εκείνος που πάντα συμπληρώνει την εικόνα στην οποία ανήκει, εκείνος είναι που υπογράφει τον πίνακα. Είναι επίσης ένας πολύ απτός, πεζός σχεδόν και καθόλου ψυχολογικός τρόπος να εκτυλιχθεί η ιστορία: με άλματα και σημαίνουσα λογική. Ο Merrick βρίσκει τη θέση του στην εικόνα της βρετανικής υψηλής κοινωνίας, της βικτωριανής και πουριτανής, για την οποία θεωρείται ένα τουριστικό αξιοθέατο που είναι απαραίτητο να το δει κανείς. Είναι κάτι που το χρειάζεται η κοινωνία, χωρίς το οποίο δεν θα ήταν πλήρης. Τι ακριβώς, όμως; Το τέλος του ψαλμού, ο πίνακας, το χαρτομάντηλο, τι είναι όλα αυτά; Όσο προχωρά η ταινία τόσο περισσότερο αποσαφηνίζεται η σημασία τους: Ο άνθρωπος ελέφαντας είναι καθρέφτης. Τον βλέπουν όλο και λιγότερο και σταδιακά βλέπουν ολοένα και περισσότερο τους εαυτούς τους μέσα απ' τα δικά του μάτια.

Οι τρεις ματιές
Κατά τη διάρκεια της ταινίας, ο John Merrick υπόκειται σε τρεις οπτικές. Τρεις οπτικές που αντιστοιχούν στις τρεις περιόδους του κινηματογράφου: το burlesque, το μοντέρνο και το κλασικό. Ή το πανηγύρι, το νοσκομείο και το θέατρο. Η πρώτη οπτική είναι αυτή του χαμηλού, η ματιά των απλών, απαίδευτων ανθρώπων και μέσα απ' αυτήν εκφράζεται και η σκληρή, ακριβής ματιά του Lynch, μια ματιά που στερείται συμπόνιας και αβρότητας. Υπάρχουν καρναβαλικά στοιχεία στη σκηνή όπου ο Merrick υποχρεώνεται να μεθύσει κι απάγεται. Στο καρναβάλι, δεν ενσαρκώνεται η φύση του ανθρώπου, υπάρχουν μόνο σώματα που την περιγελούν. Έπειτα η μοντέρνα οπτική, η έκπληκτη ματιά του επιστήμονα: ο σεβασμός για τον άλλον, και η βασανισμένη συνείδηση, ο νοσηρός ερωτισμός και η επιστημολαγνεία.Φροντίζοντας τον άνθρωπο ελέφαντα, ο Treves σώζει τον εαυτό του: είναι ο αγώνας του ουμανιστή (a la Kurosawa). Τέλος υπάρχει και τρίτη οπτική. Όσο πιο δημοφιλής και διάσημος γίνεται ο άνθρωπος ελέφαντας, τόσο περισσότερο χρόνο έχουν οι επισκέπτες να φορέσουν τη μάσκα, τη μάσκα της ευγένειας που καλύπτει τα πραγματικά τους αισθήματα όταν τον αντικρύζουν. Πηγαίνουν να τον δουν για να δοκιμάσουν τη μάσκα τους: αν ο φόβος τους, τους πρόδινε θα το έβλεπαν στα μάτια του Merrick. Κατ' αυτόν τον τρόπο ο άνθρωπος ελέφαντας είναι ο καθρέφτης τους, όχι ο καθρέφτης μέσα απ' τον οποίο θα έβλεπαν και θα αναγνώριζαν τους εαυτούς τους, αλλά ένας καθρέφτης που θα τους μάθαινε πώς να υποκρίνονται, να κρύβονται και να ψεύδονται ακόμα περισσότερο. Στην αρχή της ταινίας υπάρχει μια αξιοθρήνητη ανηθικότητα μεταξύ του φρικιού και του ανθρώπου που το επιδεικνύει (Bytes) κι έπειτα ο βωβός, εκστατικός τρόμος του γιατρού, στη σπηλιά. Στο τέλος, η Κα. Kendal, το αστέρι του θεάτρου του Λονδίνου, ενώ διαβάζει εφημερίδα, αποφασίζει να γίνει φίλη του ανθρώπου ελέφαντα. Σε μια δύσκολη σκηνή, η Anne Bancroft, ως guest star, κερδίζει το προσωπικό της στοίχημα: ούτε ένας μυς του προσώπου της δεν συσπάται όταν την συστήνουν στον Merrick, στον οποίο απευθύνεται σαν να ήταν παλιοί φίλοι, φτάνοντας στο ακραίο μάλιστα σημείο να τον φιλήσει.Ο κύκλος έκλεισε, ο Merrick μπορεί να πεθάνει κι η ταινία να τελειώσει. Από τη μία, η κοινωνική μάσκα έχει πλήρως αποκατασταθεί, κι από την άλλη ο Merrick επιτέλους είδε στα μάτια κάποιου, ένα βλέμμα εντελώς διαφορετικό από την αντανάκλαση της αηδίας που εμπνέει. Τι ακριβώς; Δεν κατάλαβε. Προσλαμβάνει την υψηλή υποκριτική τέχνη, ως αλήθεια και δεν κάνει λάθος- εφόσον βρισκόμαστε στο θέατρο.
Ο άνθρωπος ελέφαντας, δύο όνειρα έχει: να κοιμηθεί ξαπλωμένος και να πάει στο θέατρο. Θα τα πραγματοποιήσει και τα δύο εκείνο το βράδυ, πριν πεθάνει. Το τέλος της ταινίας είναι εξαιρετικά συγκινητικό. Όταν ο Merrick σηκώνεται για να τον δουν οι θεατές που χειροκροτούν, κανείς πια δεν μπορεί να ξεχωρίσει τι κρύβουν τα βλέματά τους. Ο Lynch κατόρθωσε να εξιλεώσει τον έναν με τον άλλο, διαλεκτικά, τέρας και κοινωνία. Δυστυχώς μόνο για ένα βράδυ και μόνο στο σινεμά. Δεν θα υπάρξει άλλη παράσταση.

Cahiers du cinema, n° 322, Paris, 1981, and is reprinted in La maison cinema et le monde, Volume 1 « Le temps des Cahiers 1962-1981 », Editions P.O.L, Paris, 2001, pp. 266-269
[[page_break]]
Η ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΕΛΕΦΑΝΤΑ

Ο Άνθρωπος Ελέφαντας είναι δυσμορφικός. Είναι άσχημος. Είναι τρομακτικός. Είναι διαφορετικός. Το διαφορετικό είναι ακατανόητο. Είναι κάτι από το οποίο οι άνθρωποι μένουν μακριά, κατακρίνουν, σχολιάζουν και καταδικάζουν. Ο «διαφορετικός» είναι πάντα ο παρίας. Όταν, δη, έχουμε να κάνουμε με εξωτερική εμφάνιση, το διαφορετικό είναι είτε επικίνδυνο, είτε προς επίδειξη. Η ανθρώπινη φύση τείνει προς την εκμετάλλευση των διαφορετικών και αδύναμων. Το κέρδος γίνεται το έναυσμα, για να φανερώσει ο άνθρωπος το κτήνος που κρύβει.

Στην αρχή της ταινίας, το «φρικιό» μας κάνει να νιώσουμε οίκτο. Ένα δυσμορφικό πλάσμα, χωρίς λαλιά και κατά πάσα πιθανότητα χωρίς συναίσθηση, εκτίθεται για το κέρδος. Οι συνθήκες διαβίωσης χειρότερες από ζώου, η αποστροφή διάχυτη. Όμως μας περιμένουν τα χειρότερα. Όταν αποκαλύπτεται ότι το πλάσμα έχει και συναίσθηση και λαλιά και νου, ο οίκτος γίνεται θυμός. Θυμός για όλους αυτούς που εκμεταλλεύονται. Θυμός για την αδικία. Θυμός ακόμα και για τον οίκτο που νιώσαμε στην αρχή.

Όσο κι αν ελπίζουμε πως με το πέρας της ταινίας θα υπάρξει δικαίωση, δεν σταματάμε ούτε στιγμή να βλέπουμε το απόλυτο κτήνος. Τον φυσιολογικό άνθρωπο. Αυτόν που δεν είναι διαφορετικός και δεν μπορείς να τον ξεχωρίσεις μέσα σε μύριους άλλους. Την απαίδευτη μάζα. Αμφισβητούμε ακόμα και τις πραγματικές προθέσεις των σωτήρων του. Το κέρδος έχει πολλές μορφές. Άλλοτε έχει τη μορφή του χειροπιαστού, όπως το χρήμα και άλλοτε τη μορφή της αναγνώρισης και της δημοσιότητας. Ευτυχώς για εμάς η συνειδητοποίηση των ευεργετών έρχεται και τουλάχιστον κατά ένα μέρος, νιώθουμε δικαιωμένοι.

Η εσωτερική ομορφιά, η έμφυτη ευγένεια και δίψα για μάθηση, ισοπεδώνουν το εξωτερικό κάλλος, την έπαρση του φυσιολογικού μέσου ανθρώπου και την αμορφωσιά.
Αν και στο τέλος της ταινίας, βλέπουμε την αποδοχή της κοινωνίας προς το διαφορετικό, τη δικαίωση, μια σκέψη μένει. Τελικά ποιο είναι το πραγματικό φρικιό;
[[page_break]]
Σχόλια:

Δεν είμαι ελέφαντας! Δεν είμαι ζώο! Είμαι ανθρώπινο ον! Είμαι...άνθρωπος.
Τύχη, φίλε μου, τύχη. Τί άλλο μπορούμε να ζητήσουμε εμείς πέρα απ’ αυτό;
Η ζωή μου γέμισε γιατί ξέρω ότι έχω αγαπηθεί.
Κ.Μέρικ, δεν είσαστε άνθρωπος ελέφαντας... Είσαστε ο Ρωμαίος.
Είναι ένας ηλiθιος. Προσεύχομαι στο Θεό να είναι ηλίθιος
Ακόμα και κάτω από τόνους μέικ-απ, ο Τζων Χαρτ καταφέρνει να απεικονίσει τον Μέρικ με κουράγιο κι αξιοπρέπεια.
BBC Movies Review

Μία αξέχαστη ταινία για την επιβίωση κι ένα ισχυρό σχόλιο για την ανθρώπινη εκμετάλλευση.
Apollo Movie Guide

Σαν άλλος Κουασιμόδος στην Παναγία των Παρισίων, ο Άνθρωπος Ελέφαντας σταδιακά μας αποκαλύπτει τον απωθημένο ανθρωπισμό που κρύβουμε όλοι μέσα μας.
Variety

Ο Lynch κατόρθωσε να εξιλεώσει τον έναν με τον άλλο, διαλεκτικά, τέρας και κοινωνία.
Cinema Scope