Ο Ζαν Τόμας Φόρμαν (Jan Tomas Forman, 18 Φεβρουαρίου 1932 -13 Απριλίου 2018), γνωστός ως Μίλος Φόρμαν (Milos Forman), ήταν Τσέχος σκηνοθέτης, σεναριογράφος και καθηγητής, ο οποίος μέχρι το 1968 ζούσε και εργαζόταν στην πρώην Τσεχοσλοβακία. Δύο από τις ταινίες του, Στη Φωλιά του Κούκου και Αμαντέους είναι από τις πλέον σημαντικές στην ιστορία του κινηματογράφου. Ως σκηνοθέτης, ο Φόρμαν προτάθηκε τρεις φορές για το Βραβείο Όσκαρ σκηνοθεσίας και το κέρδισε τις δύο.
Βιογραφικό
Ο Φόρμαν γεννήθηκε στο Κασλάβ της Τσεχοσλοβακίας (σημερινή Τσεχία). Η μητέρα του, Άννα, διηύθυνε ένα θερινό ξενοδοχείο. Όσο ήταν νέος, πίστευε ότι ο βιολογικός του πατέρας ήταν ο Ρούντολφ Φόρμαν, καθηγητής.Οι γονείς του ήταν Προτεστάντες. Στην ναζιστική κατοχή, ως μέλος του αντιναζιστικού κινήματος, ο Ρούντολφ Φόρμαν συνελήφθη να διανέμει απαγορευμένα βιβλία και πέθανε στο Μπούχενβαλντ το 1944, ενώ ανακρινόταν από τους γκεστάμπο στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Mittelbau-Dora. Η μητέρα του πέθανε στο Άουσβιτς το 1943. Ο Φόρμαν ανέφερε ότι δεν κατανόησε πλήρως τι είχε συμβεί στους γονείς του μέχρι που είδε πλάνα των στρατοπέδων συγκέντρωσης σε ηλικία 16 ετών.
Ο Φόρμαν ανατράφηκε από δυο θείους του και από οικογενειακούς φίλους. Ο μεγαλύτερος κατά 12 χρόνια αδερφός του, Πάβελ Φόρμαν, ζωγράφος, μετανάστευσε στην Αυστραλία μετά την εισβολή στην Τσεχοσλοβακία το 1968. Ο Φόρμαν ανακάλυψε αργότερα ότι ο βιολογικός του πατέρας ήταν στην πραγματικότητα ένας Εβραίος αρχιτέκτονας, ο Otto Kohn, επιζώντας του Ολοκαυτώματος. Ο Φόρμαν είχε ετεροθαλή αδερφό τον μαθηματικό Joseph Kohn.
Στα νιάτα του, ο Φόρμαν ήθελε να γίνει θεατρικός παραγωγός. Μετά τον πόλεμο φοίτησε στο δημόσιο σχολείο King George στην λουτρόπολη Ποντεμπράντι, όπου είχε συμμαθητές τον Βάτσλαβ Χάβελ, τους αδερφούς Μασίν και τους κινηματογραφιστές Ivan Passer και Jerzy Skolimowski. Αργότερα σπούδασε σεναριογραφία στην Ακαδημία Εφαρμοσμένων Τεχνών της Πράγας.
Ήταν συνεργάτης του Alfred Radok, δημιουργού της Laterna Magika. Κατά την εισβολή της Βαρσοβίας στην Τσεχοσλοβακία το καλοκαίρι του 1968, εγκατέλειψε την Ευρώπη για τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Καριέρα
Ο Φόρμαν σκηνοθέτησε αρκετές τσέχικες κωμωδίες στην Τσεχοσλοβακία. Ωστόσο, το 1968 όταν η ΕΣΣΔ και οι σύμμαχοι της από το Σύμφωνο της Βαρσοβίας εισέβαλαν στη χώρα για να τερματίσουν την Άνοιξη της Πράγας, αυτός βρισκόταν στο Παρίσι, όπου διαπραγματευόταν την παραγω... Διαβάστε περισσότερα
Παρά τις αρχικές δυσκολίες, άρχισε να σκηνοθετεί στη νέα του πατρίδα, και γνώρισε μεγάλη επιτυχία το 1975 με την ταινία Στη Φωλιά του Κούκου (One Flew Over the Cuckoo's Nest) βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Κεν Κέσεϊ , που απέσπασε πέντε Βραβεία Όσκαρ συμπεριλαμβανομένου και αυτού της σκηνοθεσίας. Το 1977, ανακηρύχθηκε επίτιμος πολίτης των Ηνωμένων Πολιτειών. Άλλες επιτυχίες του ήταν οι ταινίες Αμαντέους (Amadeus), που κέρδισε οκτώ Όσκαρ, και η Υπόθεση Λάρι Φλιντ για την οποία ήταν υποψήφιος για το Όσκαρ σκηνοθεσίας και κέρδισε μία χρυσή σφαίρα.
Οι πρώτες ταινίες του Φόρμαν είναι ακόμη εξαιρετικά δημοφιλείς στους Τσέχους. Πολλές από τις καταστάσεις και τις φράσεις τους βρίσκονται σε κοινή χρήση: για παράδειγμα, η τσέχικη λέξη zhasnout (σβήνω τα φώτα) από την ταινία Φωτιά... πυροσβέστες, σχετιζόμενη με μικροκλοπή στην ταινία, χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει την ευρεία πώληση ακινήτων που πραγματοποιήθηκε στη χώρα τη δεκαετία του 1990.
Το 1997 απέσπασε το βραβείο της Κρυστάλλινης Σφαίρας στο διεθνές φεστιβάλ κινηματογράφου της Τσεχίας Karlovy Vary International Film Festival για την εξαίρετη καλλιτεχνική του συνεισφορά στον παγκόσμιο κινηματογράφο. Ο Φόρμαν συμπρωταγωνίστησε με τον Έντουαρντ Νόρτον στο σκηνοθετικό ντεμπούτο του ηθοποιού Πιστά Ερωτευμένοι (Keeping the Faith) (2000) στο ρόλο του σοφού φίλου του προβληματισμένου ιερέα του Νόρτον.
Το 2006, έλαβε το βραβείο Hanno R. Ellenbogen Citizenship Award από την Κοινωνία της Πράγας για τη Διεθνή Συνεργασία.
Ταινίες
Loves of a Blonde (1965)
Η ταινία Loves of a Blonde είναι μια από τις γνωστότερες ταινίες του τσεχοσλοβακικού Νέου Κύματος και κέρδισε βραβεία στα Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας και του Locarno. Ήταν επίσης υποψήφια για βραβείο Όσκαρ Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας το 1967.
The Firemen's Ball (1967)
Μια Ιταλο-Τσεχοσλοβακική συμπαραγωγή του 1967, αυτή ήταν η πρώτη έγχρωμη ταινία του Φόρμαν. Είναι μια από τις γνωστότερες ταινίες του τσεχοσλοβακικού Νέου Κύματος. Αποτελεί την αναπαράσταση μιας κοινωνικής εκδήλωσης σε μια επαρχιακή πόλη που οδηγείται σε τραγική κατάληξη. Την ταινία παρακολούθησαν μαθητές και οι τότε αρχές της Τσεχοσλοβακίας, οι οποίες την θεώρησαν ως μια δριμεία σάτιρα του ανατολικο-ευρωπαϊκού κομμουνισμού, κάτι που οδήγησε στην πολύχρονη απαγόρευση της ταινίας στην ιδιαίτερη πατρίδα του Φόρμαν. Ο τσέχικος όρος zhasnout (να σβήσω τα φώτα) χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει την μεγάλης κλίμακας απογείωση των περιουσιακών στοιχείων που συνέβησε στην χώρα κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 1990.
Η ταινία ήταν υποψήφια για βραβείο Όσκαρ Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας.
Taking Off (1971)
Η πρώτη ταινία που ο Φόρμαν δημιούργησε στις Ηνωμένες Πολιτείες, το Taking Off, κέρδισε το Grand Prix στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου των Καννών το 1971. Πρωταγωνίστησαν η Lynn Carlin και ο Buck Henry, και συμμετείχε η Linnea Heacock ως Jeannie. Η ταινία αμαυρώθηκε από τους κριτικούς και άφησε τον Φόρμαν άνεργο να ψάχνει για δουλειά. Ο Φόρμαν αργότερα ανέφερε ότι έκανε μια τόσο φτωχή ζωή ώστε κατέληξε να νοικιάζει ένα στούντιο έναντι $500.
Στην Φωλιά του Κούκου (1975)
Παρά την αποτυχία της ταινίας Taking Off, οι παραγωγοί Μάικλ Ντάγκλας και Saul Zaentz προσέλαβαν τον Φόρμαν να σκηνοθετήσει την ταινία Στη Φωλιά του Κούκου. Ο Φόρμαν αργότερα ανέφερε ότι τον προσέλαβαν επειδή κυμάνθηκε στα χαμηλότερα οικονομικά επίπεδα για αυτούς. Με πρωταγωνιστές τον Τζακ Νίκολσον και την Λουίζ Φλέτσερ, αυτή η διασκευή ήταν εμπορική και κριτική επιτυχία. Η ταινία κέρδισε βραβεία Όσκαρ στις πέντε σημαντικότερες κατηγορίες : Καλύτερη Σκηνοθεσία, Α' Ανδρικός Ρόλος, Α' Γυναικείος Ρόλος, Καλύτερη Φωτογραφία και Καλύτερο Προσαρμοσμένο Σενάριο. Αποτέλεσε την μια από τις συνολικά τρεις ταινίες που το κατάφεραν αυτό (μαζί με το It Happened One Night και το Η Σιωπή των Αμνών) και καθιέρωσε την δημοφιλία του Φόρμαν.
Hair (1979)
Η επιτυχία της ταινίας Στη Φωλιά του Κούκου επέτρεψε στον Φόρμαν να σκηνοθετήσει την μακρόχρονα σχεδιασμένη ταινία του Hair το 1979, έναροκ μιούζικαλ που βασίστηκε στο μιούζικαλ του Μπρόντγουεϊ από τους James Rado, Gerome Ragni και Galt MacDermot. Στην ταινία πρωταγωνίστησαν ο Treat Williams, ο John Savage και ο Beverly D'Angelo. Παρόλο που έλαβε θετικές κριτικές, δεν έκανε υψηλά κέρδη.
Amadeus (1984)
Το επόμενο μεγάλο έργο του Φόρμαν ήταν η διασκευή του έργου του Peter Shaffer Amadeus. Περιέγραφε την ιστορία του Αμαντέους Μότσαρτ και του Αντόνιο Σαλιέρι, στη ταινία πρωταγωνίστησαν ο Tom Hulce, η Elizabeth Berridge και ο F. Murray Abraham. Η ταινία επαινέθηκε παγκοσμίως και κέρδισε οχτώ Όσκαρ, συμπεριλαμβανομένων των Καλύτερης Εικόνας, Καλύτερης Σκηνοθεσίας και Α' Ανδρικού Ρόλου (για τον Abraham).
Valmont (1989)
Η διασκευή του μυθιστορήματος του ντε Λακλός Les Liaisons dangereuses από τον Φόρμαν έκανε πρεμιέρα στις 17 Νοεμβρίου 1989. Άλλη μια κινηματογραφική διασκευή από τον Stephen Frears είχε κυκλοφορήσει το προηγούμενο έτος και επισκίασε την διασκευή του Φόρμαν. Στην ταινία πρωταγωνίστησε ο Κόλιν Φερθ, η Meg Tilly και η Annette Bening.
The People vs. Larry Flynt (1996)
Η βιογραφική ταινία του πορνοστάρ Larry Flynt έφερε στον Φόρμαν ακόμα μια υποψηφιότητα για Όσκαρ. Στην ταινία πρωταγωνίστησαν ο Woody Harrelson, η Courtney Love και ο Edward Norton, αλλά παρόλο που επαινέθηκε από τους κριτικούς, απέφερε μόνο 20 εκατομμύρια δολάρια.
Man on the Moon (1999)
Η βιογραφία του διάσημου ηθοποιού και κωμικού Andy Kaufman (Τζιμ Κάρρεϊ, που κέρδισε Χρυσή Σφαίρα) έκανε πρεμιέρα στις 22 Δεκεμβρίου 1999. Στην ταινία πρωταγωνίστησαν επίσης ο Ντάνι ντε Βίτο, η Courtney Love και ο Πολ Τζιαμάτι. Αρκετοί ηθοποιοί από την ταινία Στη Φωλιά του Κούκου εμφανίστηκαν και σε αυτήν την ταινία, συμπεριλαμβανομένου του Ντε Βίτο.
Goya's Ghosts (2006)
Η βιογραφία του Ισπανού ζωγράφου Francisco Goya (ισπανο-αμερικανική συμπαραγωγή) έκανε πρεμιέρα στις 8 Νοεμβρίου 2006. Στην ταινία πρωταγωνίστησαν η Νάταλι Πόρτμαν, ο Χαβιέ Μπαρδέμ, ο Stellan Skarsgard και ο Randy Quaid. Απέφερε τεράστια κέρδη στα box office.
Μη ολοκληρωμένα έργα
Στα τέλη της δεκαετίας του 1950 ο Φόρμαν και ο Josef Skvorecky ξεκίνησαν να προσαρμόζουν την ταινία του Skvorecky’s Eine kleine Jazzmusik για τον κινηματογράφο. Το σενάριο, με τον τίτλο Kapela to vyhrala (The Band Won It), περιγράφει την ιστορία ενός φοιτητικού γκρουπ της τζαζ κατά την ναζιστική κατοχή της Τσεχοσλοβακίας. Το σενάριο υποβλήθηκε στα Barrandov Film Studios, τα οποία ζήτησαν να γίνουν αλλαγές και έτσι οι δυο καλλιτέχνες άρχισαν να ξαναγράφουν το σενάριο. Λίγο πριν ξεκινήσουν τα γυρίσματα της ταινίας, το όλο έργο απορρίφθηκε, πιθανόν εξαιτίας της παρέμβασης από άτομα της πολιτικής σκηνής, καθώς ο Skvorecky είχε μόλις κυκλοφορήσει το μυθιστόρημά του The Cowards, το οποίο κατακρίθηκε από πολιτικούς του κομμουνιστικού κόμματος. Η ιστορία Eine kleine Jazzmusik δραματοποιήθηκε σε τηλεοπτική ταινία την δεκαετία του 1990. Την άνοιξη και το καλοκαίρι του 1968 ο Skvorecky και ο Φόρμαν συνεργάστηκαν ξανά και έγραψαν ένα σενάριο για την κινηματογραφική μεταφορά του βιβλίου The Cowards. Το σενάριο αυτό μεταφράστηκε στα αγγλικά αλλά δεν δημιουργήθηκε ταινία.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, ο Φόρμαν έγραψε ένα σενάριο μαζί με τον Adam Davidson. Αυτό το σενάριο, με τον τίτλο Hell Camp, περιέγραφε την ιστορία αγάπης ανάμεσα σε έναν Αμερικανό και μια Γιαπωνέζα στον κόσμο των παλαιστών σούμο. Η ταινία χρηματοδοτήθηκε από την TriStar Pictures και ακυρώθηκε τέσσερις μέρες πριν την έναρξη των γυρισμάτων εξαιτίας της μη αποδοχής της ταινίας από την Japan Sumo Association, ενώ ο Φόρμαν αρνήθηκε να κάνει τις αλλαγές στο σενάριο που του ζητήθηκαν.
Στις αρχές του 2000 ο Φόρμαν δημιούργησε μια ταινία με τίτλο Ember, που προσαρμόστηκε από τον Jean-Claude Carriere και βασίστηκε στο μυθιστόρημα του μυθιστοριογράφου Sandor Marai. Η ταινία αναφερόταν σε δυο άνδρες από διαφορετικές κοινωνικές τάξεις που ζουν στην πρώην Αυστρο-Ουγγρική Αυτοκρατορία, γίνονται φίλοι στον στρατό και συναντιώνται ξανά μετά από 41 χρόνια. Ο Φόρμαν επέλεξε τον Σον Κόνειρ και τον Klaus Maria Brandauer για τους πρωταγωνιστικούς ρόλους καθώς και την Γουϊνόνα Ράιντερ. Αρκετούς μήνες πριν την έναρξη των γυρισμάτων, ο Σον Κόνερι και ο Ιταλός παραγωγός είχαν μια διαφωνία και ο Κόνερι αποχώρησε από την ταινία. Ο Φόρμαν ήταν πεπεισμένος ότι ο ρόλος ταίριαζε στον Σον Κόνερι ώστε δεν ήθελε να κάνει τα γυρίσματα χωρίς αυτόν και ακύρωσε το πρότζεκτ λίγες μέρες πριν την έναρξη των γυρισμάτων.
Στα τέλη της δεκαετίας του 2000 το σενάριο για την ταινία Ghost of Munich γράφτηκε από τον Φόρμαν, τον Jean-Claude Carriere και τον Vaclav Havel (πρώην Τσέχος πρόεδρος και συγγραφέας, που είχε φοιτήσει στο ίδιο πανεπιστήμιο με τον Φόρμαν), και εμπνεύστηκε από το μυθιστόρημα του Γάλλου μυθιστοριογράφου Georges-Marc Benamou. Η ιστορία δίνει μια στενότερη ματιά στα γεγονότα που περιέβαλαν το Σύμφωνο του Μονάχου. Ο ρόλος του Γάλλου προέδρου αναμενόταν να παιχτεί από τον Γάλλο ηθοποιό Mathieu Amalric με τον μεγαλύτερο σε ηλικία πρόεδρο να ενσαρκώνεται από τον Ζεράρ Ντεπαρντιέ. Ωστόσο η εταιρεία παραγωγής Pathe δεν κατάφερε να χρηματοδοτήσει το εγχείρημα.
ΚινηματογράφοςΜίλος Φόρμαν στο Κασλάβ
Στην ιδιαίτερη πόλη του Φόρμαν υπάρχει ένας κινηματογράφος που φέρει το όνομά του - Kino Milose Formana (Κινηματογράφος του Μίλος Φόρμαν). Δεν συνδέεται απευθείας με αυτόν αλλά έχει αφήσει το σημάδι του στην συγκεκριμένη περιοχή.
Ο κινηματογράφος αυτός περιλαμβάνει μικρότερης έκτασης κινηματογράφους ; 17 κινηματογράφους των 199 μονών θέσεων και 8 κινηματογράφους διπλών θέσεων για ζευγάρια. Οι κινηματογράφοι των διπλών θέσεων δεν είναι ακόμα γνωστοί σε τέτοιες μικρές περιοχές. Από το 2011 έως το 2013 ο κινηματογράφος Μίλος Φόρμαν ανακαινίστηκε σταδιακά. Πιο συγκεκριμένα, άλλαξαν τα καθίσματα και τα πατώματα ενώ εισήχθη σύγχρονο air-conditioning. Τοποθετήθηκε επίσης μια νέα δυνατότητα προβολής σε 3D. Η επένδυση αυτή κόστισε περίπου τρία εκατομμύρια τσέχικα νομίσματα (120.000 αμερικανικά δολάρια).
Προσωπική ζωή
Η πρώτη σύζυγος του Φόρμαν ήταν η Τσέχα σταρ του κινηματογράφου Jana Brejchova. Συναντήθηκαν στα γυρίσματα της ταινίας Stenata (1957). Πήραν διαζύγιο το 1962. Ο Φόρμαν απέκτησε δίδυμα αγόρια με την δεύτερη σύζυγό του, την Τσέχα ηθοποιό Vera Kresadlova. Πήραν διαζύγιο το 1969. Τα δίδυμα αγόρια, ο Petr και ο Matej Forman (1964), ασχολούνται και οι δυο με το θέατρο.
Ο Φόρμαν παντρεύτηκε την Martina Zborilova στις 28 Νοεμβρίου 1999. Και με αυτή την σύζυγο απέκτησε δίδυμα αγόρια, τον Jim και τον Andy (1999).
Ο Φόρμαν ήταν επίτιμος διδάκτορας κινηματογράφου στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια. Το 1996, ο Φόρμαν ανακάλυψε έναν αστεροειδή, το 11333 Φόρμαν, που πήρε το όνομά του.
Το 2009 δημιουργήθηκε ένα ντοκιμαντέρ για την ζωή και το έργο του Φόρμαν σε σκηνοθεσία του Milos Smidmajer – Milos Forman: Co te nezabije. Ο Φόρμαν έγραψε ποιήματα και το 1994, κυκλοφόρησε με την αυτοβιογραφία του με τον τίτλο Turnaround.
Μετά από μια σύντομη ασθένεια, πέθανε στο νοσοκομείο Danbury κοντά στο σπίτι του, στο Κονέκτικατ, την Παρασκευή 13 Απριλίου 2018, σε ηλικία 86 ετών.
Θέατρο
Laterna magika (1958, σενάριο)
Laterna magika II (1960, σενάριο)
The Little Black Book (1972, σκηνοθεσία)
A Walk Worthwhile (2007, σκηνοθεσία)
Βραβεία και υποψηφιότητες
Βραβεία Όσκαρ
1975: One Flew Over the Cuckoo's Nest (won)
1984: Amadeus (won)
1996: The People vs. Larry Flynt (nomination)
Χρυσές Σφαίρες
1975: One Flew Over the Cuckoo's Nest (won)
1984: Amadeus (won)
1981: Ragtime (nomination)
1996: The People vs. Larry Flynt (won)
Φεστιβάλ Κινηματογράφου των Καννών
1971: Taking Off (won Grand Prize of the Jury)
1968: The Firemen's Ball (nomination)
Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Βερολίνου
1999: Man on the Moon (won)
1997: The People vs. Larry Flynt (won)
Βραβεία της Βρετανικής Ακαδημίας Κινηματογράφου
1975: One Flew Over the Cuckoo's Nest (won)
1984: Amadeus (nomination)
1971: Taking Off (nomination – Best Film)
1971: Taking Off (nomination – Best Screenplay)
Βραβεία Σεζάρ
1984: Amadeus (won)
1975: One Flew Over the Cuckoo's Nest (nomination)
1979: Hair (nomination)
1989: Valmont (nomination)
Βραβεία David di Donatello
1975: One Flew Over the Cuckoo's Nest (won)
1984: Amadeus (won – Best Film)
1984: Amadeus (won – Best Screenplay)
1979: Hair (won)
Άλλα
Κρατικό Βραβείο Klement Gottwald
1965: Loves of a Blonde (won)
Βραβείο Czech Lion
1998: Contribution to Czech cinema (won)
Βραβεία των Μεγάλων Τσέχων
Nejvetsi Cech: # 30 place
1995: Medal of Merit
Doctor of Humane Letters
2015: Doctor of humane letters, Columbia University
Βραβείο Hanno R. Ellenbogen Citizenship
The 5th Hanno R. Ellenbogen Citizenship Award in 2006, presented by the Prague Society and Global Panel Foundation