Ο Στανίσλαβ Βισπιάνσκι ( 15 Ιανουαρίου, 1869 – 28 Νοεμβρίου, 1907) ήταν Πολωνός δραματουργός, ζωγράφος και ποιητής, ο οποίος θεωρείται ο δημιουργός του νεότερου πολωνικού δράματος.
Ο Στανίσλαβ Βισπιάνσκι γεννήθηκε το 1869 στην Κρακοβία της Πολωνίας. Ο πατέρας του ήταν γλύπτης, που διατηρούσε εργαστήριο γλυπτικής στον ιστορικό Λόφο Βάβελ (Wawel) της Κρακοβίας. Από μικρή ηλικία είχε ιδιαίτερη κλίση στις τέχνες και τη λογοτεχνία. Το 1887 εγγράφεται στο Τμήμα Φιλοσοφίας του Γιαγκελόνειου Πανεπιστημίου και στη Σχολή Καλών Τεχνών της Κρακοβίας, με καθηγητή του το διάσημο Πολωνό ζωγράφο Γιαν Ματέικο (Jan Matejko, 1838 – 1893).
Το 1890, ο Βισπιάνσκι κέρδισε μια υποτροφία που του έδωσε την ευκαιρία να επισκεφθεί τα μεγάλα καλλιτεχνικά κέντρα της Δυτικής και Κεντρικής Ευρώπης. Επισκέφθηκε την Ιταλία, Ελβετία, Γερμανία, Πράγα και Γαλλία. Ανάμεσα στα έτη 1890 και 1894 επισκέφθηκε επανειλημμένα το Παρίσι. Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη γαλλική πρωτεύουσα γνωρίστηκε με το διάσημο Γάλλο ζωγράφο Πωλ Γκωγκέν (Paul Gauguin, 1848 – 1903).
Το 1906, ο Βισπιάνσκι έγινε καθηγητής της περίφημης Ακαδημίας Καλών Τεχνών της Κρακοβίας.
Πέθανε το 1907 από σύφιλη στην Κρακοβία.
Στη διάρκεια του 18ου αιώνα, η Πολωνία δεν είχε αναπτύξει ιδιαίτερα τη θεατρική τέχνη, ούτε είχε εμφανισθεί κάποια σημαντική θεατρική προσωπικότητα. Η κατάσταση άρχισε να αλλάζει στις αρχές του 19ου αιώνα με τους δραματουργούς Αλεξάντερ Φρέντρο και Γιούλιους Σλοβάτσκι.
Εντούτοις, η πολωνική δραματουργία μόνο με τον Στανίσλαβ Βισπιάνσκι γίνεται εφάμιλλη με τη σύγχρονή της ευρωπαϊκή.
Ο Βισπιάνσκι χρησιμοποιεί στα συμβολικά δράματά του τις εθνικές παραδόσεις της χώρας του με πρότυπά του από την ελληνική κλασική αρχαιότητα. Άλλα δράματά του αντλούν την προέλευσή τους από τις λαϊκές παραδόσεις ή από γεγονότα της σύγχρονης εποχής του.
Το πρώτο θεατρικό έργο του Βισπιάνσκι ήταν ο «Θρύλος» (Legenda), μια δραματική φαντασία, που δημοσιεύθηκε το 1897. Εμπνευσμένα από την ελληνική δραματική τέχνη της αρχαιότητας είναι τα έργα του «Μελέαγρος» (Meleager, 1899), «Η Κατάρα» (Klatwa, 1899), « Οι Κριτές» (Sedziowie, 1900), «Αχιλληίς» (Achilleis, 1903), «Νύχτα του Νοέμβρη» (Noc listopadowa, 1904) και «Η επιστροφή του Οδυσσέα» (Powtot Odysa, 1907).
Tο σημαντικότερο και δημοφιλέστερο θεατρικό έργο του Βισπιάνσκι είναι «Ο Γάμος» (Wesele), που ανέβηκε στη σκηνή για πρώτη φορά το 1901. Το συμβολικό αυτό έργο θ
... Διαβάστε περισσότεραεωρείται ένα αριστούργημα δραματικής έκφρασης. Η μεγάλη απήχηση του «Γάμου» συντάραξε το κοινό της Κρακοβίας κατά την πρεμιέρα του έργου. Το έργο παίχθηκε αργότερα σε ολόκληρη την Πολωνία. Στο επόμενο έργο του την «Απελευθέρωση» (Wyzwolenie), που δημοσιεύθηκε δύο χρόνια αργότερα, ο Βισπιάνσκι επιχειρεί ένα ιδεολογικό σχολιασμό του «Γάμου».
Με την είσοδο του 20ου αιώνα, η Κρακοβία γίνεται το κέντρο της πολωνικής πολιτιστικής και πνευματικής ζωής.
Εκεί γεννιέται και το μοντερνιστικό κίνημα «Νέα Πολωνία». Ψυχή του κινήματος της «Νέας Πολωνίας» υπήρξε ο δραματουργός και ζωγράφος Στανίσλαβ Βισπιάνσκι, έξοχος κολορίστας, που ανανέωσε τα θέματα της λαϊκής παράδοσης στην Πολωνία.
Το 1906, ο Βισπιάνσκι έγινε καθηγητής της Ακαδημίας Καλών Τεχνών της Κρακοβίας. Το ζωγραφικό έργο του και ιδιαίτερα τα σχέδιά του για τα έξοχα υαλογραφήματα (βιτρό), όπως αυτά στην Εκκλησία των Φραγκισκανών στην Κρακοβία, μαρτυρούν τον πλούτο της φαντασίας του στη δημιουργία δραματικών συνθέσεων.
Πολλά από τα έργα του είναι απεικονίσεις μελών της οικογένειάς του: «Ο αποκοιμισμένος Στας» (1902), «Η αποκοιμισμένη Μιέτεκ» (1904), «Η μητρότητα» (1905) κ. ά., όπως και προσωπικοτήτων ή φιλικών προσώπων της εποχής του, μεταξύ των οποίων των Πολωνών ζωγράφων Γιάσεκ Μαλτσέφσκι και Γιαν Στανισλάφσκι, του ηθοποιού και σκηνοθέτη θεάτρου Λούντβικ Σόλσκι, της νεαρής καλλονής Ελίζα Παρένσκα κ.ά. Εξαιρετικής ευαισθησίας είναι και τα τοπία της Κρακοβίας.
Στο Εθνικό Μουσείο της Κρακοβίας εκτίθεται ο αριστουργηματικός πίνακας σε παστέλ του Βισπιάνσκι με τον τίτλο «Απόλλων – Το ηλιακό σύστημα του Κοπέρνικου» (1904)
Τα αριστουργηματικά υαλογραφήματα (βιτρό), που υπάρχουν στην ιστορική Εκκλησία των Φραγκισκανών στην Κρακοβία (πολων. Klasztor Franciszkanow w Krakowie), η οποία χρονολογείται από το 1252 – 1269, αποτελούν καύχημα της τέχνης του Στανίσλαβ Βισπιάνσκι. Τα βιτρό αυτά που κοσμούν την εκκλησία σχεδιάστηκαν από τον Βισπιάνσκι στα 1897 – 1902, κατασκευάστηκαν στο Ίνσμπρουκ (Innsbruck) της Αυστρίας και τοποθετήθηκαν στα έξι παράθυρα του ιερού της εκκλησίας.
Τα δύο πρώτα βιτρό στην αριστερή πλευρά του ιερού απεικονίζουν τη δύναμη του στοιχείου της Φωτιάς: το ένα παριστάνει κορμούς δέντρων που καίγονται με κίτρινες και γαλάζιες φλόγες να ανεβαίνουν στον ουρανό, ενώ στο δεύτερο βιτρό η φωτιά συμβολίζεται με κατακόκκινα άνθη.
Στο τρίτο παράθυρο απεικονίζεται η Ευλογημένη Σαλώμη (Σαλώμη της Πολωνίας) με το στέμμα ριγμένο στα πόδια της και κρίνους πάνω από το κεφάλι της, που συμβολίζουν την αγνότητά της.
Το επόμενο τέταρτο βιτρό απεικονίζει τον Άγιο Φραγκίσκο με τα Στίγματα, προστάτη της Εκκλησίας και ιδρυτή του Τάγματος των Φραγκισκανών, με μαύρο ένδυμα και κομποσκοίνι γύρω στη μέση του, ο οποίος στέκεται με τα στίγματα στα χέρια του μπροστά σ’ ένα τεράστιο θάμνο τριανταφυλλιάς και πάνω από το κεφάλι του εικονίζεται ο Χριστός πάνω στις φτερούγες ενός Σεραφείμ. Τα δύο τελευταία βιτρό απεικονίζουν το στοιχείο του Νερού, που συμβολίζεται με άνθη που φύονται σε λίμνες και ποτάμια, όπως ίριδες και νούφαρα.
Το μεγαλύτερο και πιο ενδιαφέρον από καλλιτεχνική άποψη βιτρό του Βισπιάνσκι βρίσκεται πάνω από τον εξώστη του εκκλησιαστικού οργάνου της εκκλησίας και σχεδιάστηκε το 1897. Απεικονίζεται με πυρακτωμένα χρώματα «Ο Δημιουργός Θεός», που εκστομίζει το “Γεννηθήτω”. Ο Θεός εικονίζεται γενειοφόρος και ασπρομάλλης, με μια δυναμική χειρονομία του αριστερού χεριού του, ενώ κίτρινες και κόκκινες αχτίδες φωτός πλημμυρίζουν την επιβλητική μορφή του.
