Ένας ποιητής του 18ου αιώνα ταξιδεύει στο χρόνο αναζητώντας την θεία επιφοίτηση. Σε μια μυστηριώδη χώρα συναντά συμβολικούς χαρακτήρες όπως ο Οιδίποδας, η Ευρυδίκη και ο Ορφέας οι οποίοι επιφέρουν το θάνατο και την ανάστασή του.
Πληροφορίες
Ο Cocteau επέστρεψε με αυτή την ταινία στην κινηματογραφία για να δώσει ένα τέλος στην καριέρα του. «Με ύστερη γνώση», γράφει το 1961, «μπορώ να δω ότι η ταινία δεν είναι ακριβώς ταινία, αλλά κάτι που μου προσέφερε τα μόνα μέσα για να εκφράσω τα πράγματα που κουβαλάω μέσα μου».
Στη «Διαθήκη του Ορφέα», ο Cocteau παίζει τον εαυτό του, χωρίς να κρύβεται πλέον πίσω από φανταστικούς χαρακτήρες, ως ταξιδευτής που τριγυρίζει σε ένα τόπο συντεθειμένο από τις προηγούμενες δουλειές του. Στον πραγματικό κόσμο ο δημιουργός συχνά «έχανε τον εαυτό του» μέσα στο δικό του φανταστικό κόσμο, για παράδειγμα όταν έπαιρνε όπιο ή βρισκόταν στο κινηματογραφικό πλατό. Κατά τη διάρκεια της ταινίας «Η πεντάμορφη και το τέρας» έγραψε: «Ζω σ’ έναν άλλο κόσμο, ένα κόσμο όπου ο χρόνος και ο χώρος είναι ολοκληρωτικά δικοί μου. Τώρα ζω χωρίς εφημερίδες, γράμματα, τηλεγραφήματα, χωρίς καμία επαφή με τον έξω κόσμο».
Ο χαρακτήρας του Cocteau στην ταινία κυριολεκτικά χάνει τον εαυτό του μέσα στο δικό του μυθικό κόσμο. Η δράση ξεκινάει σε ένα κινηματογραφικό σετ, αποκαλύπτοντας από την πρώτη στιγμή τη μεταφυσική ταυτότητα της ταινίας. Επόμενες σκηνές διαδραματίζονται είτε σε τοποθεσίες από τον «Ορφέα και Ευρυδίκη» και σε άλλες τυπικές για τον Cocteau τοποθεσίες, είτε σε πραγματικές τοποθεσίες οι οποίες συνδέονται με κάποιο τρόπο με τη ζωή του δημιουργού. Χαρακτήρες από τον «Ορφέα» κάνουν guest εμφανίσεις, καθώς και προσωπικοί φίλοι του σκηνοθέτη. Η ταινία καταλήγει σε ένα σκηνικό «ανάκρισης», στην ίδια τοποθεσία με τον «Ορφέα». Αυτή τη φορά ωστόσο οι δικαστές εστιάζουν στον Cocteau και όχι στον Ορφέα. Το αποτέλεσμα θυμίζει πολλές συνεντεύξεις που είχε παραχωρήσει ο δημιουργός μέσα στις δεκαετίες που διήρκησε η καριέρα του, αλλά αυτή τη φορά είναι ο ίδιος που θέτει και τις ερωτήσεις. Με ειλικρίνεια και απλότητα τοποθετεί τον εαυτό του στη θέση του κατηγορούμενου για αθωότητα και δηλώνει ένοχος. Μια υπενθύμιση ότι παρόλη την επιτυχία του ως κινηματογραφιστής , ο Cocteau ήταν πάνω από όλα άνθρωπος των γραμμάτων. Επίσης μια αναφορά στην πλειονότητα της δουλειάς του που δεν είναι πρώτιστα για την ρομαντική αγάπη, το θάνατο και την αναγέννηση, το χώρο και το χρόνο, αλλά για τον ίδιο τον Cocteau. Στην πραγματικότητα πρόκειται για την «Διαθήκη του Cocteau» και όχι του Ορφέα.
Μη έχοντας άλλους οικονομικούς πόρους, ο Cocteau κατάφερε να τελειώσει την ταινία, που αποτελεί και το κύκνειο κινηματογραφικό του άσμα, με τα χρήματα που κέρδισε ως έπαθλο ο Truffaut για την ταινία του «Τα 400 χτυπήματα» το 1959.
Όλοι γνωρίζουμε το μύθο του Ορφέα που για να επαναφέρει στη ζωή την Ευρυδίκη, έφτασε στον Κάτω Κόσμο και κατάφερε να επιστρέψει δυστυχώς χωρίς την αγαπημένη του. Ο Cocteau έχει επηρεαστεί καθοριστικά από το μύθο αυτό και όλες οι εκφάνσεις της τέχνης του (ζωγραφική, γλυπτική, θέατρο, κινηματογράφος) μαρτυρούν αυτή του τη λατρεία, με αποκορύφωμα την αυτοβιογραφική του ταινία “Η διαθήκη του Ορφέα”
Ο Cocteau μεταχειρίστηκε τον κινηματογράφο για να επικοινωνήσει με τους άλλους: «Οι ταινίες ήταν για μένα αληθινοί πρεσβευτές, αφού οι εικόνες μιλούν για εκείνους που δεν ξέρουν να διαβάζουν. Και το να μεταφράσεις έναν ποιητή είναι αδύνατο. [...] Οι ταινίες που έκανα... εισχωρούν αργά μέσα στα πνεύματα, πολύ αργά».
Η σουρεαλιστική αυτή ταινία αποτελεί την περίληψη σε εικόνες της ζωής του ποιητή. Όλα τα στοιχεία της ζωής του Cocteau βρίσκονται σ’ αυτή την εικονική διαθήκη. Πολλοί διάσημοι φίλοι του (Picasso, Yul Brynner, Jean Marais, Charles Aznavour) ερμηνεύουν τους διάφορους ρόλους. Η ταινία, λόγω του έντονα προσωπικού της χαρακτήρα δεν γνωρίζει μεγάλη επιτυχία, ο Francois Truffaut όμως την υποστηρίζει και χαρακτηρίζει τον Cocteau «πρόδρομο του νέου κύματος στον κινηματογράφο».
Στη Διαθήκη του Ορφέα ο πρωταγωνιστής είναι ο ίδιος ο Κοκτώ, ο οποίος ταξιδεύει με κάθε ποιητική ελευθερία στους χώρους και τα χρόνια που έζησε. Κατά το ταξίδι αυτό ξετυλίγονται όλες οι αναμνήσεις του ποιητή. Στο τέλος οδηγείται μπροστά σ' ένα δικαστήριο , του οποίου προεδρεύει η πριγκίπισσα-θάνατος. Εκεί κατηγορείται για δύο εγκλήματα: την αθωότητα και το πείσμα του να εισχωρεί σ' έναν κόσμο που δεν του ανήκει, τον κόσμο των νεκρών, δηλαδή της ποίησης. Η ετυμηγορία είναι σκληρή. Καταδικάζεται να ζήσει, και έτσι να συνεχίσει να υφίσταται δοκιμασίες.
[[page_break]]
Ο Cocteau για τη «ΔΙΑΘΗΚΗ ΤΟΥ ΟΡΦΕΑ»
«Οι καθρέφτες καλά θα έκαναν να σκέπτονταν προτού επιστρέψουν τα είδωλα».
«..Εργάστηκα τριάντα χρόνια για να φτιάξω μια ταινία στην οποία οργανώνω τις πράξεις όπως ένας άλλος οργανώνει τις λέξεις για να φτιάξει ένα ποίημα».
«Είναι προνόμιο του κινηματογράφου να μπορεί να επιτρέπει σε ένα μεγάλο αριθμό ανθρώπων να ονειρεύονται το ίδιο όνειρο και επιπλέον να μας δείχνει τις οπτικές παραισθήσεις της μη πραγματικότητας με την αυστηρότητα του ρεαλισμού. Εν ολίγοις, είναι ένα αξιοθαύμαστο όχημα για την ποίηση. Η ταινία μου δεν είναι τίποτα παραπάνω από μια παράσταση στριπτίζ , αποτελούμενη από μετακινήσεις του κορμιού μου σιγά σιγά μέχρι να αποκαλυφθεί η ψυχή μου τελείως γυμνή. Γιατί υπάρχει ένα σημαντικό κοινό που ενδιαφέρεται για τον κόσμο των σκιών, που πεινάει για το πιο-πραγματικό-από-την-πραγματικότητα, το οποίο μια μέρα θα γίνει το σημάδι των καιρών μας. Αυτή είναι η κληρονομιά του ποιητή στις διαδοχικές γενιές των ανθρώπων που τον υποστήριξαν».
«Όσο πιο πολύ αγγίζουμε το μυστήριο, τόσο πιο πολύ έχει σημασία να είμαστε ρεαλιστές».
«Η ταινία αυτή έχει θέμα τον τρόπο με τον οποίο η ζωή αναλαμβάνει να τροφοδοτεί το όνειρο. Άλλωστε η δική μου ζωή πρέπει να αντανακλάται και να σηματογραφείται δίχως εγώ να το κάνω επίτηδες. Ούτε αρχή, ούτε τέλος, μόνο μια ψυχή».
[[page_break]]
Είπαν για τη «ΔΙΑΘΗΚΗ ΤΟΥ ΟΡΦΕΑ»
«Η "Διαθήκη του Ορφέα"κλείνει τον κύκλο του ταξιδιού που άνοιξε ο Cocteau με "Το αίμα του ποιητή", μια εξερεύνηση της επώδυνης σχέσης ανάμεσα στον καλλιτέχνη και τα δημιουργήματα του»
«Με τη “Διαθήκη του Ορφέα” ο Cocteau μας μεταφέρει τη μεγαλύτερη επιθυμία του: να ξαναγεννιέται ώστε να μπορέσει να τύχει ουράνιας Αθανασίας».
«Αν και 50 ετών η “Διαθήκη του Ορφέα” παραμένει μοντέρνα, προκλητική και έτοιμη να διδάξει τις νέες γενιές δημιουργών».
«Μια μοναδική καλλιτεχνική διαθήκη, ο Κοκτώ επιστρέφει στο θεατή τον κόσμο που έπλασε ως Δημιουργός.»
Η ταινία Η διαθήκη του Ορφέα είναι μια ελληνική διαθήκη που επιθυμεί να αφήσει χρησιμοποιώντας ένα μέσο το οποίο προτιμά περισσότερο από όλα: τον κινηματογράφο. Όμως ο Cocteau είναι άνθρωπος των άκρων. Θέλει έτσι να συμβιβάσει τα άκρα, την πιο καθαρή και την πιο κλασική αρχαιότητα με το πιο σύγχρονο μέσο. Η ταινία προβάλλει τους μεγάλους ορφικούς μύθους. Έτσι ο Ορφέας, τον οποίο ερμηνεύει ο Jean Marais στην ομώνυμη ταινία, συλλαμβάνει σήματα που στέλνονται από το υπερπέραν μέσω του ραδιοφώνου. Απλά τα καταγράφει και στο Cartier Latin θεωρείται ως ο μεγαλύτερος ποιητής της εποχής του. Το υπερπέραν του Cocteau, ένα είδος χαμένου Παραδείσου, μπορούσε να ξανακερδηθεί χάρη στην ποίηση, σύμφωνα με τις πλατωνικές αρχές. Ο ποιητής, μάρτυρας της εποχής του, ήταν επίσης και ένας μάγος.
HuguesdelaTouche
«Ο Ορφέας συνοδεύει τον Cocteau σε όλη του τη ζωή. Μέχρι την ταύτιση του καλλιτέχνη με την κίνηση του να γυρίζει πίσω για να ξαναβρεί την ολότητα του έργου του. Αν το κοίταγμα του Ορφέα ήταν μοιραίο για την Ευρυδίκη, για τον Cocteau αυτή η αέναη παλινδρόμηση της σκέψης είναι ένα παράδοξο κίνητρο που τον κάνει να εξελίσσεται θετικά, μέσα σε πνεύμα ενότητας με όσα τον ενέπνευσαν στην παιδική του ηλικία, στα νιάτα του, στις συναντήσεις του».
Ήρα Φελουκατζή
Η ΔΙΑΘΗΚΗ ΤΟΥ ΟΡΦΕΑ είναι μια ταινία ποιητή.
{..}Η εμπορική εκμετάλλευση του Ορφέα δεν απέφερε τα ποθούμενα κέρδη κι έτσι οι παραγωγοί γυρνούν την πλάτη στον Κοκτώ, ο οποίος θα αντιμετωπίσει μεγάλες δυσκολίες προκειμένου να γυρίσει την τελευταία του ταινία το 1959. Ο Φρανσουά Τρυφώ θα του παραχωρήσει το χρηματικό βραβείο που μόλις είχε πάρει για τα «Τετρακόσια χτυπήματα», προκειμένου ο Κοκτώ, τον οποίο θαυμάζει, να μπορέσει να κάνει την ταινία του. Άλλοι τρεις φίλοι του, ανάμεσα τους κι ο Γιουλ Μπρύνερ, θα τον βοηθήσουν να βρει χρήματα για τη «Διαθήκη τον Ορφέα». Αυτά τα μικρά περιστατικά αποδεικνύουν σε ποιο βαθμό ο Κοκτώ αναγνωρίστηκε και αγαπήθηκε από εκείνους που πραγματικά τον καταλάβαιναν.
Για τη «Διαθήκη τον Ορφέα» ο Κοκτώ ξαναβρίσκει την ελευθερία που είχε στο «Αίμα του ποιητή». Αν την πρώτη φορά ο Ποιητής ήταν ο Ενρίκ Ριβερό, τώρα ο Κοκτώ παίζει το δικό του προσωπικό ρόλο στη Διαθήκη, έργο δυσνόητο για όποιον δεν γνωρίζει τα αγαπημένα θέματα του ποιητή.
Ακολουθεί την ίδια μέθοδο με το «Αίμα ενός ποιητή», αυτή του ονείρου, δίχως όμως να γίνεται και η περιγραφή του: «Η ταινία αυτή έχει θέμα τον τρόπο με τον οποίο η ζωή αναλαμβάνει να τροφοδοτεί το όνειρο. Άλλωστε η δική μου ζωή πρέπει να αντανακλάται και να σηματογραφείται δίχως εγώ να το κάνω επίτηδες. Ούτε αρχή, ούτε τέλος, μόνο μια ψυχή».
Κατά τη διάρκεια αυτής της τελευταίας περιπλάνησης ο ποιητής της «Διαθήκης του Ορφέα» πηγαίνει σ' ένα ραντεβού με τον άλλο κόσμο. Στην πορεία συναντά τα πρόσωπα των παλιότερων έργων του: θεατρικά έργα, ταινίες, ζωγραφιές κ.λπ.· τους φίλους του Σαρλ Αζναβούρ, Γιουλ Μπρύνερ, τον Πικάσο και τη σύζυγο του, τον ταυρομάχο Λουίς Μιγκέλ Ντομινγκίν και την ηθοποιό Λουτσία Μποζέ.
Διασταυρώνεται πολλές φορές με την ποίηση του- πιάνεται στα δίχτυα του «χωροχρόνου» για να τα μπερδέψει περισσότερο- ξεφεύγει από τις δυνάμεις της τάξης ενός κόσμου με τον οποίο, όπως δηλώνει ο Σεζέστ, «δεν έχει καμιά σχέση» και στον οποίο ο ποιητής μπορεί να ζήσει μόνο παράνομα με πλαστά χαρτιά. Διακρίνει το alter ego του, που του μοιάζει πιθαμή προς πιθαμή, και προσποιείται πως δεν το βλέπει. Ακολουθεί τον Σεζέστ-Εντουάρ Ντερμίτ, το αληθινό alter ego του σε πνευματικό επίπεδο.
Εκείνος, ο αιώνια κατηγορούμενος, συμφωνεί να απαντήσει στους δικαστές του, οι οποίοι τον κηρύσσουν ένοχο αθωότητας και τον καταδικάζουν να ζήσει, αλλά οι θεοί, με τη μορφή της Αθηνάς, καθώς δεν του έχουν εμπιστοσύνη, διαπερνούν το σώμα του με το δόρυ, προκαλώντας έτσι έναν νέο θάνατο του ποιητή, ο οποίος προφέρει αυτά τα λόγια: «Προσποιηθείτε πως κλαίτε, φίλοι μου, αφού οι ποιητές διαρκώς προσποιούνται πως είναι νεκροί».
Μόνο ο Κοκτώ θα τολμούσε να κάνει μια τέτοια ταινία. Δεν παίζει κάποιο ρόλο, είναι ο ίδιος ο εαυτός του, με μια γραφή ζωντανή και οξυμένη. Έτσι, ο Ζακ Ριβέτ θα γράψει: «Η Διαθήκη τον Ορφέα είναι μια ταινία ποιητή... Τι είναι η ποίηση... Αυτό που είναι πάντα της μόδας, αυτό που δεν δένεται με καμία μόδα, με κανένα ύφος, αλλά με μια φτώχεια που έχει μετατραπεί σε πλούτο, με μια κατάσταση όπου εκείνος που κουτσαίνει χορεύει- δηλαδή, με μια λέξη, μια ευτυχής ένδεια. Ο ποιητής πρώτα απ' όλα οφείλει να επινοήσει ξανά την απλότητα, το ρεαλισμό, και ο Κοκτώ επινοεί εκ νέου το ντοκιμαντέρ...»
«Χρησιμοποίησα την ταινία ως φορέα ποίησης για να δείξω πράγματα που δεν μπορούν να ειπωθούν με λόγια. Αν διηγηθώ πως ένας άνθρωπος μπαίνει σ' έναν καθρέφτη, θα σηκώσετε τους ώμους, αν όμως σας το δείξω{..}
MONIQUE BOURDIN
