Ο θαμμένος θησαυρός του ΠΑΝΣΕΛΙΝΟΥ, που ο Κατζουράκης φέρνει μπροστά στα μάτια μας μέσα από τη γλώσσα της ροής, της κίνησης που είναι ο κινηματογράφος.
Μια ταινία με εμφανείς αναφορές στον «Θίασο» του Θ. Αγγελόπουλου, αλλά και στον σαιξπηρικό Βασιλιά Ληρ.
Ο Κυρ. Κατζουράκης πελαγοδρομεί ανάμεσα στην ψυχαναλυτική, την κοινωνική-ρεαλιστική, την ονειρική και την μυθοπλαστική αφήγηση.
Πολλές ταινίες σε μία, σε μια προσπάθεια που δεν της λείπει η «ψυχή» και ο κόπος, αλλά η φυσικότητα και η σκηνοθετική ικανότητα.
Οι Μικρές Εξεγέρσεις, η τρίτη μεγάλου μήκους (και δεύτερη μυθοπλασίας) ταινία του σκηνοθέτη και ζωγράφου Κυριάκου Κατζουράκη, προσκλήθηκε για να συμμετέχει στο Montreal World Film Festival (27 Αυγούστου – 7 Σεπτεμβρίου, 2009) και στο τμήμα Focus on World Cinema.
Πρόκειται για μια συνέχεια της επιτυχημένης πορείας των προηγούμενων ταινιών του Κατζουράκη, Ο δρόμος προς τη Δύση (2003) και Γλυκιά μνήμη (2005). Στο σύνολό τους, οι ταινίες αυτές αποτελούν μια άτυπη τριλογία με κοινό άξονα την εξωτερική, αλλά κυρίως εσωτερική, αναζήτηση ταυτότητας των ηρώων τους μέσα σε διαφορετικά κοινωνικά πρίσματα και συνθήκες.
Συνέντευξη του Κυριάκου Κατζουράκη στον Γιάννη Φραγκούλη
Θα ήθελα να μας μιλήσετε για το Φεστιβάλ Δράμας. Ήσαστε Πρόεδρος της Κριτικής Επιτροπής του εθνικού τμήματος, θα μπορούσατε να κάνετε ένα γενικό σχόλιο;
Είναι εξαιρετικής ποιότητας οι ταινίες του Διεθνούς Τμήματος, δεν μπορώ να μιλήσω για το ελληνικό. Μπορώ μόνο γενικά να πω ότι είναι πολύ υψηλό το επίπεδο ορισμένων ταινιών. Είναι ένα Φεστιβάλ που αρχίζει να γιγαντώνεται και χρειάζεται μια αναδιάρθρωση στην υποστήριξη του, στη δομή του.
Όταν μιλάτε για δομή εννοείται τη μηχανική ή την κτιριακή υποστήριξη;
Σε όλα τα επίπεδα που έχει ένα Φεστιβάλ. Υποστήριξη των ταινιών, του ύφους που προβάλλει προς έξω, της συμμετοχής και της παράπλευρης δραστηριότητας του Φεστιβάλ, Masterclass. Είναι ανάμεσα στα 14 πιο σημαντικά Φεστιβάλ του κόσμου, αρχίζει να έχει απαιτήσεις τέτοιου είδους, που σημαίνει οικονομικές επενδύσεις. Είναι ένα Φεστιβάλ πολύ σημαντικό.
Φέτος υπάρχει, και θα υπάρχει για πολλά χρόνια, το κτιριακό πρόβλημα, από τη στιγμή που έκλεισε η μία αίθουσα.
Αυτό που έχει γίνει είναι απίστευτο. Δεν το καταλαβαίνω καν. Δεν καταλαβαίνω πως παίζεται το Φεστιβάλ σε αυτή την αίθουσα.
Επαναλαμβάνονται οι προβολές στο Ωδείο. Αυτό διορθώνει κάπως τα πράγματα;
Δε νομίζω να τα διορθώνει. Η κεντρική αίθουσα που φιλοξενεί το Φεστιβάλ πρέπει να αλλάξει. Να είναι μια αίθουσα που να χωρά 500-600 άτομα. Δεν είναι δυνατόν να μην μπορούν να μπουν μέσα άνθρωποι. Η προβολή είναι μια χαρά, τα μηχανήματα είναι μια χαρά, είναι κρίμα. Αυτό που ζητά το Φεστιβάλ είναι κόσμος. Φωνάζει κόσμο και μετά του λέει: δεν μπορείτε να μπείτε μέσα.
ΤΟ ΨΗΦΙΑΚΟ ΤΜΗΜΑ
Φέτος είχαμε μια ακόμα πρωτοτυπία. Το ψηφιακό τμήμα ταινιών.
Αυτό είναι ένα πολύ ενδιαφέρον θέμα.
Οι ταινίες που είχατε κάνει ήταν με ψηφιακό τρόπο.
Υποστηρίζω πολύ τον ψηφιακό κινηματογράφο. Όχι για λόγους ευκολίας, αλλά για λόγους δυνατότητας παραγωγής. Όχι μόνο για τον προϋπολογισμό, αλλά και για την ευελιξία που μπορεί να έχει σε μια παραγωγή. Μικρή ομάδα που είναι σωτήρια για την ταχύτητα αλλαγής χώρων, ας πούμε, για τον προγραμματισμό των γυρισμάτων, για «καμικάζι» γυρίσματα που μπορεί να προκύπτουν σε περιπτώσεις ντοκιμαντέρ. Υπάρχουν άλλες περιπτώσεις που είναι θανατηφόρα η μικρή ομάδα. Μπορείς να έχεις μια ψηφιακή κάμερα και να έχεις μια ομάδα 20 ατόμων. Αυτό που πρέπει να έχεις είναι η σωστή ομάδα, αυτή δεν έχει σχέση με την παραγωγή, αλλά με το τι θέλεις να γυρίσεις. Πρέπει να κάνεις την επιλογή, η ομάδα υποστηρίζει την κατασκευή του πλάνου. Μπορεί ένα ψηφιακό πλάνο να έχει τις ίδιες απαιτήσεις με ένα 35mm. Δε σημαίνει, αναγκαστικά οικονομία, σημαίνει μόνο ευελιξία. Αυτό είναι ένα τεράστιο θέμα πολύ ανοιχτό, στη μικρού μήκους, για την οποία θέλουμε να μην είναι δέσμια μιας μεγάλης παραγωγής, του μεγάλου οικονομικού κεφαλαίου, που να περιορίζει την ελευθερία, ελλοχεύει τον κίνδυνο της ελευθερίας ο οποίος μπορεί να αντιμετωπισθεί μόνο μέσα από μία σωστή παιδεία.
Έχω παρατηρήσει επίσης ότι αρκετές ταινίες που έχουν κάποιο πρόβλημα αισθητικής.
Το πρόβλημα είναι ότι νοιώθεις ότι το γύρισμα δε σου στοιχίζει πολλά λεφτά και λες θα τραβήξω και αυτό και αυτό κ.λπ. Άλλο είναι να πεις ότι, αφού έχω αυτή τη δυνατότητα θα τραβήξω ένα πλάνο close up, μεσαίο, γενικό, ζουμ, χωρίς ζουμ. Όταν όμως μπεις στη λογική, αυτό το πλάνο θέλει γερανό, θέλει τράβηγμα, εκεί έχεις τα προβλήματα που θα έχεις με μια οποιαδήποτε κάμερα. Η ευκολία είναι ότι είναι φτηνό το «μηχανάκι», με λίγα λεφτά μπορείς να πάρεις μια κάμερα. Αλλά αυτό είναι η παγίδα.
Ιδεολογικά, λόγω της μεγάλης ελευθερίας, είμαι υπέρ του ψηφιακού κινηματογράφου. Αντίθετα, αυτοί που ασχολούνται με το φιλμ, νοιώθουν την απειλή, ότι κλονίζεται μια ολόκληρη βιομηχανία κατασκευής του κινηματογράφου. Αλλά, αυτό συμβαίνει μόνο στην περιφέρεια γιατί στα μέρη που παράγεται ο κινηματογράφος, στην Αμερική, ας πούμε, το ψηφιακό είναι μια κατάσταση 40 χρόνων. Οι καλές μηχανές, οι HiD, είναι το ίδιο ακριβές με τις 35mm.
Βλέπετε αυτό το τμήμα, το Digi2007 να μεγαλώνει και να γίνεται, με διάφορα βραβεία, σαν το αναλογικό, ας πούμε;
Εδώ υπάρχει η περίφημη ιστορία με τα Κρατικά Βραβεία. Όλοι κάνουν τράνσφερ για να συμμετάσχουν στα Κρατικά Βραβεία. Κανονικά πρέπει το Φεστιβάλ να μην συμμετέχει σε αυτό νομοθετικό πρόβλημα. Σε όλα τα Φεστιβάλ του κόσμου, ειδικά τα ντοκιμαντέρ, είναι ψηφιακά. Εδώ τους υποχρεώνουν, τα ντοκιμαντέρ που έχουν γυριστεί ειδικά για την τηλεόραση, να κάνουν τράνσφερ, για να συμμετάσχουν στα Κρατικά Βραβεία. Αυτό το πρόβλημα είναι των Κρατικών Βραβείων, του Κράτους, όχι του Φεστιβάλ. Θα έπρεπε στο Φεστιβάλ να υπάρχει μια αυτόνομη κατηγορία ψηφιακών ταινιών, στην οποία να συμμετείχαν μυθοπλασίες, ντοκιμαντέρ κ.λπ., να συμμετάσχουν κανονικά στα βραβεία μυθοπλασίας, ντοκιμαντέρ του Φεστιβάλ. Όμως, νόμος αναφέρει ότι το νεγκατίβ να έχει γίνει από 35mm, να έχει τραβηχτεί με 35mm, έχουμε δηλαδή μια καταστρατήγηση του νόμου εκ των πραγμάτων.
Η ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
Ένα τμήμα του Φεστιβάλ Δράμας είναι οι σπουδαστικές ταινίες. Στην κινηματογραφική εκπαίδευση, στην Ελλάδα, έχουμε ένα τμήμα στη Θεσσαλονίκη, κάποια μαθήματα από εδώ και από εκεί, κάποια ΙΙΕΚ και τεχνικές σχολές. Θα ήθελα ένα σχόλιο για την κινηματογραφική εκπαίδευση στην Ελλάδα.
Δεν υπάρχει. Υπάρχουν μόνο οι παραδοσιακές σχολές που υπήρχαν και τα ιδιωτικά που έχουν αρχίσει να κατακλύζουν την αγορά. Αλλά το Τμήμα που στήθηκε στη Θεσσαλονίκη, το οποίο είναι ένα από τέσσερα Τμήματα της Σχολής Καλών Τεχνών, κινηματογράφος, θέατρο, εικαστικά, μουσική, κανονικά έχει όλες τις προϋποθέσεις να γίνει μια καλή Σχολή Κινηματογράφου. Αρκεί να μην ακολουθήσει αυτό το μονοπάτι που φοβάμαι ότι θα ακολουθήσει: αφού δεν έχουμε λεφτά να επενδύσουμε σε αυτή τη Σχολή, θα την κάνουμε μια σχολή θεωρίας. Είναι η εύκολη λύση! Ξαφνικά τα 9/10 των μαθημάτων θα γίνουν θεωρητικά. Η Σχολή Κινηματογράφου είναι Σχολή εργαστηρίου και, μέσα από εκεί, εκπαιδεύονται οι σπουδαστές σε όλες τις ειδικότητες του κινηματογράφου. Από σκηνοθεσία, συγγραφή σεναρίου, μοντάζ, γύρισμα, τεχνική, ήχο, όλες τις φάσεις του κινηματογράφου. Θα πρέπει να επενδυθούν χρήματα τα οποία θα επιστραφούν από τη δουλειά των σπουδαστών.
Δεν ξέρω αν συμφωνείτε, οι περισσότερες σχολές προετοιμάζουν τους σπουδαστές για την τηλεόραση.
Οι ιδιωτικές σχολές, δε νομίζω. Καλύπτουν ένα κενό. Αν λειτουργήσουν σωστά μπορεί να βγάλουν και στελέχη για την τηλεόραση, δεν είναι κακό πράγμα η τηλεόραση. Αλλά, το πρώτο μέλημα μιας εκπαίδευσης για τον κινηματογράφο είναι ο ίδιος ο κινηματογράφος. Είμαι καθηγητής στη Σχολή Καλών Τεχνών και στεναχωριέμαι πάρα πολύ ότι ειδικά οι σπουδαστές του Τμήματος Κινηματογράφου ότι το Τμήμα τους οδηγεί προς τη θεωρία και όχι προς την πράξη την ίδια, στην κάμερα, στα μηχανήματα, πως κόβεις ένα πλάνο. Στην πράξη σημαίνει βγαίνεις, το τραβάς, το εμφανίζεις, άσε που σιγά-σιγά παύουν οι σπουδαστές να έχουν σχέση με το φιλμ, έχουν μια ψηφιακή σχέση. Θα γίνει μια γενιά παιδιών που δε θα ξέρει τι είναι φιλμ, τι σημαίνει ανάλυση ενός νεγκατίβ και τι ψηφιακή, προς το παρόν η τεχνολογία δεν μπορεί να φτάσει την ανάλυση του φιλμ, άρα την εξαιρετική ποιότητα που έχει. Μέχρι να τη φτάσει και να γίνει βιομηχανία και το βασικό μέσο παραγωγής, μέχρι τότε το φιλμ παίζει ένα ρόλο στον κινηματογράφο. Και δεν το διδάσκονται τα παιδιά, τι σημαίνει ευαισθησία στο φιλμ -μαλακό, σκληρό φιλμ, πως φωτίζω ένα μαλακό, ένα σκληρό φιλμ, πως φωτίζω με το φιλμ τη νύχτα, ποια είναι η διαφορά του φωτισμού στη νύχτα στο ψηφιακό και στο φιλμ.
Είχατε κάνει μια ταινία-ντοκιμαντέρ που είχε κάνει αίσθηση στους κριτικούς και στο κοινό. Ήσαστε έτοιμος να κάνετε κινηματογράφο; Είχε ξεκινήσει από θεατρικό, έτσι δεν είναι;
Όχι έγινε μια έρευνα με ζωγραφική, θέατρο και κινηματογράφο και γεννήθηκε αυτή η ταινία. Ήταν μια κινηματογραφική έκφραση αυτού που φτιάχτηκε ζωγραφικά και θεατρικά από εμένα. Ο πλούτος που έχει ο κινηματογράφος, η διαφορετική γλώσσα που έχει, ένοιωσα ότι μου ήταν απαραίτητα για να μιλήσω για το θέμα των μεταναστών.
Παρατήρησα ότι είχατε πολύ καλή αίσθηση των εσωτερικών και εξωτερικών χώρων, των συνδέσεων (ρακόρ) μεταξύ τους, κάτι που το θέατρο δεν το δίνει.
Αυτή είναι η διαφορά με τον κινηματογράφο. Χαίρομαι που μου το λες αυτό γιατί ήταν μέσα στη σκέψη μου.
ΟΙ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΕΣ ΔΟΥΛΕΙΕΣ
Νομίζω ότι ήταν μία από τις καλύτερες ταινίες της τελευταίας δεκαετίας, μαζί με την «Αγέλαστο πέτρα», του Φίλιππου Κουτσαφτή. Μετά κάνατε μια ταινία μυθοπλασίας. Θα συνεχίσετε να εκφράζεστε μέσα από την κινούμενη εικόνα. Σκοπεύετε να συνεχίσετε αυτή τη δραστηριότητα;
Ε βέβαια! Ετοιμάζω άλλες δύο ταινίες.
Όλες θα είναι με ψηφιακό τρόπο;
Δεν έχω «βίδωμα» με τον ψηφιακό τρόπο. Το χρησιμοποίησα για αν έχω πολλά πλάνα, έστηνα και δεύτερη μηχανή. Μου ήταν εύκολο να στήσω ένα πλάνο και να το τραβήξω αρκετές φορές. Μόνο αυτή ήταν η αιτία. Συν ορισμένα νυχτερινά που το ψηφιακό έχει μεγαλύτερη ευαισθησία. Αλλιώς θα πρέπει να έχεις πάρα πολλά φώτα, πολύ μεγάλο εξοπλισμό και να είσαι πολύ δυσκίνητος, όπως και γρήγορο φιλμ, με κόκκο.
Τα θέματα των επόμενων ταινιών, αν μπορείτε να τα αποκαλύψετε;
Η μία ταινία είναι μυθοπλασίας, επάνω σε ένα ζωγράφο, του 13ου αιώνα, τον Εμμανουήλ Πανσέληνο, ο οποίος είναι ο ιδρυτής της μακεδονικής σχολής. Η ιστορία είναι κάποιος που ψάχνει τα ίχνη του Πανσέληνου. Η ταινία λέγεται «Fool moon» («Τρελό φεγγάρι»), ψάχνοντας να βρει τα ίχνη του πανσέληνου ψάχνει να βρει τα σύνορά μας, γιατί ο Πανσέληνος είναι στο Όρος, αλλά φημολογούνται διάφορα πράγματα για αυτόν. Είναι ένα πρόσωπο που μπορεί ακόμα να μην υπήρξε. Μάλλον υπήρξε, αλλά αυτό το «μάλλον υπήρξε» είναι και το μεγάλο ερώτημα του πρωταγωνιστή της ταινίας: Μάλλον υπήρξε ο ιδρυτής μια σχολής, αλλά αν δεν υπήρξε πως υπάρχει αυτή η σχολή;
Και κάνετε ένα road movie αυτογνωσίας;
Δεν είναι road movie, είναι η βόρεια επαρχία όπου εκεί γνωρίζει μια γυναίκα, με την οποία κάνει σχέση. Η παρουσία του ενός βοηθά τον άλλο να κάνει την απεξάρτηση από την πεζήπραγματικότητα που ζει.
Η άλλη ταινία;
Η άλλη είναι μια ταινία σε συνεργασία με την UNESCO πάνω στην πείνα στον πλανήτη. Είναι ένα σχέδιο ενός Αμερικάνου, του Μιλ Χολάντερ, θα γυριστούν πέντε ταινίες, στη Γαλλία, στη Γερμανία, στην Ιταλία και στην Ελλάδα, εγώ θα εκπροσωπώ την Ελλάδα. Θα είναι το ίδιο θέμα με διαφορετικό εκφραστικό τρόπο από πέντε διαφορετικά κράτη. Το θέμα είναι η πείνα, χρησιμοποιώντας όλο το αρχειακό υλικό της UNESCO και ένας μονόλογος ενός ηθοποιού που θα είναι ο κορμός. Ο ηθοποιός διηγείται, βιώνει, αναβιώνει ή αναπαριστά, σε σχέση με τα ντοκουμέντα της UNESCO, την πείνα. Δεν είναι μόνο η πείνα, είναι και το θέμα της οικολογίας.
H μαγεία του κόσμου είναι το άπειρο των προσώπων
Tα ορμητικά ποτάμια ανθρώπων που εγκαταλείπουν τον τόπο τους θα συνεχίσουν να κυλάνε. Xώρες θα συνεχίσουν να διαλύονται εν ονόματι της συσσώρευσης πλούτου. O «ξένος» θα συνεχίσει να αντιμετωπίζεται ως πηγή εκμετάλλευσης και ενόχλησης. Kαι θα συνεχίσει να γίνεται ο καθρέφτης μας...
H μαγεία του κόσμου είναι το άπειρο των προσώπων. Kάθε προσπάθεια να αγγίξεις αυτό το άπειρο γίνεται μάταιη. Σαν να προσπαθείς να συγκρατήσεις το νερό με τα χέρια σου. Όμως τα πρόσωπα ζούνε... δεν είναι εκεί για να τα κοιτάζουμε.
H αξιοπρέπεια που αναδύεται από τα πρόσωπα που συνάντησα στο χρονικό διάστημα που δούλευα το «Δρόμο προς τη Δύση» είναι το βασικό θέμα μου...
Όλοι περιμένουν από το συγγραφέα, το ζωγράφο, το φιλόσοφο, το μουσικό να δούνε την εικόνα της αγάπης σαν έναν ξορκισμό του κακού που τελείται συνεχώς. Eάν υπάρχει περίπτωση στο «Δρόμο προς τη Δύση» να τελεστεί αυτός ο ξορκισμός, το μόνο στήριγμα θα είναι η αξιοπρέπεια των προσώπων. Γιατί το κακό είναι έντονο και η πραγματικότητα απίστευτα άγρια... Aιώνιο θύμα η γυναικεία ομορφιά... νόμισμα... ανταλλακτική αξία... διαφημιστικό προϊόν...
Kαθρέφτη, καθρεφτάκι μου... πες μου πώς γίνεται...
Κ. Κατζουράκης,
Athens Voice 12/10/2012
Πολλές ταινίες σε μία οι «Μικρές εξεγέρσεις» του Κ. Κατζουράκη
Ο Κυριάκος Κατζουράκης εκπροσωπησε την Ελλάδα (μαζί με τον Σταύρο Ιωάννου)
στο διεθνές διαγωνιστικό τμήμα του 50ού Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.
Δίπλα στους πρωτοεμφανιζόμενους σκηνοθέτες από όλον τον κόσμο η ταινία του Κυριάκου Κατζουράκη «Μικρές εξεγέρσεις» προδίδει την ηλικία της. Βιολογική και καλλιτεχνική.
Γιατί ο Ελληνας σκηνοθέτης μπορεί να πληροί τα τυπικά προσόντα (δεύτερη ταινία μυθοπλασίας) ανήκει όμως σε άλλη γενιά κινηματογραφιστών με διαφορετικές ευαισθησίες, αισθητικές αναζητήσεις και θεματικές ανησυχίες. Αρνητικό;
Οχι κατ’ ανάγκην. Θα μπορούσε η ανάμειξη να έχει ενδιαφέρον, να καλλιεργεί τον διάλογο με τους νέους δημιουργούς. Ομως ο σημαντικός εικαστικός καλλιτέχνης (ασχολήθηκε με το σινεμά το 2003) έχει συναισθηματικές οφειλές και ανοιχτούς λογαριασμούς με το παρελθόν.
Η πρωταγωνίστριά του Αννα (Κάτια Γέρου) ζει σε μια μικρή πόλη της Βόρειας Ελλάδας και ασχολείται με έναν ερασιτεχνικό θίασο στην προσπάθειά της να βρει διέξοδο από τους εφιάλτες της παιδικής ηλικίας και τη μίζερη γεμάτη ανεκπλήρωτα όνειρα ενήλικη ζωή της. Ο άντρας της κερδίζει από το τράφικινγκ -η ίδια το αγνοεί- ο πατέρας της που την κακοποιούσε στην εφηβεία της, πεθαίνει από εκφυλιστική νόσο του εγκεφάλου. Ενας νεαρός περιπλανώμενος ζωγράφος, «κυριευμένος» από τον Πανσέληνο (Βυζαντινός, του 13ου αι.), ψάχνει παντού τα έργα του. Η απομονωμένη, τραυματισμένη ώριμη γυναίκα, βρίσκει στον νεαρό άντρα την ελπίδα για ζωή και την προσωπική της αξιοπρέπεια.
Με εμφανείς αναφορές στον «Θίασο» του Θ. Αγγελόπουλου, αλλά και στον σαιξπηρικό Βασιλιά Ληρ (η σκηνή του δαφνοστεφανωμένου πατέρα στο δάσος με τον τρελό) ο Κυρ. Κατζουράκης πελαγοδρομεί ανάμεσα στην ψυχαναλυτική, την κοινωνική-ρεαλιστική, την ονειρική και την μυθοπλαστική αφήγηση. Πολλές ταινίες σε μία, σε μια προσπάθεια που δεν της λείπει η «ψυχή» και ο κόπος, αλλά η φυσικότητα και η σκηνοθετική ικανότητα.
Μαρία Kατσουνάκη,
Καθημερινή 26 Aπριλίου 2013.
Οι υπερβάσεις που θα κάνουν οι ήρωες , όταν αποφασίσουν να προχωρήσουν στη ζωή τους
Τη δική του άποψη έχει και ο Κυριάκος Κατζουράκης. «Το φεστιβάλ έχει στηρίξει το ελληνικό σινεμά. Είναι η μόνη ευκαιρία να δείξω την ταινία μου. Εννοείται ότι δεν θα συμμετείχα στα Κρατικά Βραβεία. Το πλαίσιο ορίζεται από αυτούς που απέχουν. Κατά τα άλλα, η καρδιά μου χτυπάει στον ίδιο παλμό με τη δική τους. Πονάμε το σινεμά, που δεν στηρίζεται από το κράτος», λέει.
Η ιστορία της ταινίας «Μικρές εξεγέρσεις» στήνεται γύρω από τη συνάντηση δύο προσώπων, του Μάνου (Δημήτρης Πλεώνης) και της Αννας (Κάτια Γέρου). Ο Μάνος είναι ένας ζωγράφος που τα έχει παρατήσει. Θαυμάζει τον γλύπτη του 13ου αιώνα Εμμανουήλ Πανσέληνο. Η εμμονή του όμως αυτή δεν τον αφήνει να ξεδιπλώσει τη δική του ιδιότητα ως καλλιτέχνη.
Η Άννα είναι μια γυναίκα 40 χρόνων που έχει κακοποιηθεί από τον πατέρα της και υποφέρει από τον βίαιο σύζυγό της, ο οποίος κάνει τράφικινγκ γυναικών. «Εχει φύγει όλη η ζωή από τα χέρια της, μην μπορώντας να εξηγήσει με λέξεις τα τραύματά της», εξηγεί ο Κυριάκος Κατζουράκης.
Ο τίτλος «Μικρές εξεγέρσεις» αναφέρεται στις υπερβάσεις που θα κάνουν οι ήρωες όταν αποφασίσουν να προχωρήσουν στη ζωή τους. Η γνωριμία τους είναι καταλυτική. «Δεν πρόκειται για love story», λέει ο 65χρονος σκηνοθέτης-εικαστικός.
Ολα αυτά συμβαίνουν σε μια μικρή επαρχία της Βόρειας Ελλάδας. Ο Κυριάκος Κατζουράκης ήθελε έτσι να κάνει ένα σχόλιο στη ζωή των μικρών πόλεων. «Είναι εγκαταλελειμμένες, χωρίς μέλλον και οι άνθρωποι δεν έχουν προοπτικές», λέει.
Αφετηρία της ταινίας, πάντως, ήταν η προσωπικότητα του Εμμανουήλ Πανσέληνου, ο οποίος είχε ζωγραφίσει εκκλησίες κατά μήκος των βορείων συνόρων. «Με την ταινία μου τιμώ την επαναστατικότητά του. Εσπασε τον κώδικα αναπαραγωγής των εικόνων της εποχής και εφηύρε τον ρεαλισμό», λέει. Και μπορεί να είναι ο ίδιος ζωγράφος, αλλά ο ήρωάς του, Μάνος, δεν είναι σε καμία περίπτωση αυτοπροσωπογραφία του.
Ούτε τον απασχολεί η εικαστικότητα των ταινιών του. «Προέχει η φόρμα της αφήγησης. Εχεις πλούσια εικόνα, όταν υπάρχει αλήθεια στην ιστορία. Γι' αυτό λατρεύω τον Μπέργκμαν. Οι ταινίες του είναι σαν πορτρέτα του Ρέμπραντ», λέει.
Θεωρεί άλλωστε ότι η ζωγραφική είναι μια πρώιμη μορφή σκηνοθεσίας. «Αν είχε ανακαλυφθεί το σινεμά στην εποχή του Λεονάρντο ντα Βίντσι, θα ήταν με μία ψηφιακή κάμερα στο χέρι»
Χρυσούλα Παπαϊωάννου,
Ελευθεροτυπία 12 Νοεμβρίου 2009.
Πίσω από τις «Μικρές εξεγέρσεις» του Κυριάκου Κατζουράκη υπάρχει ο διάλογός του με τον ζωγράφο Πανσέληνο
Πίσω από τις «Μικρές εξεγέρσεις» του Κυριάκου Κατζουράκη υπάρχει ο διάλογός του με τον ζωγράφο Πανσέληνο. Αναφορά απόλυτα καίρια αν σκεφτούμε τι εκπροσωπεί αυτός ο δημιουργός. Σε ένα Βυζάντιο που μετά την άλωση της Πόλης από τους Φράγκους το 1204, συρρικνώνεται στο χώρο και ταυτόχρονα εξελληνίζεται καθοριστικά, ένας καλλιτέχνης εφάμιλλος του Τζιόττο, επιτελεί ένα πολυδιάστατατο κατόρθωμα. Φέρνει τα αρχέτυπα της πίστης σε διάλογο με το κοινωνικό και το ιστορικό γίγνεσθαι, εξατομικεύει τα πρόσωπα καθιστώντας τα αναγνωρίσιμα και εισάγει το -κινηματογραφικό θα λέγαμε σήμερα- στοιχείο της «εικόνας εν κινήσει». Με δυο λόγια γίνεται ο προάγγελος μιας χαμένης άνοιξης, μιας ελληνικής Αναγέννησης που δεν ολοκληρώθηκε ποτέ και που λαμπερά της σπαράγματα μπορούμε να θαυμάσουμε στον Ερωτόκριτο, στο Κρητικό θέατρο και σε μια πλευρά του έργου του Γκρέκο.
Γιατί ο Κατζουράκης επιχειρεί αυτόν το διάλογο με τον Πανσέληνο και τι λογής είναι ο διάλογος αυτός; Τον επιχειρεί για λόγους τόσο αισθητικούς όσο και πολιτικούς. Νομίζω ότι αυτό που με μια λέξη γυρεύει τόσο αυτός όσο και η μόνιμη συνεργάτιδά του, Κάτια Γέρου, είναι μια επαναθεμελίωση του ρεαλισμού. Από τη μια μοιάζει να επιμένει ότι κάθε άξια λόγου τέχνη, εξπρεσιονιστική, υπερρεαλιστική, αφηρημένη ή ό,τι άλλο, δεν μπορεί παρά να είναι ρεαλιστική, δηλαδή να αναζητά τον παλμό και το βάθος της ζωής μέσα σε αυτό το πολυδιάστατο πράγμα που ονομάζουμε «πραγματικό». Με την έννοια αυτή, το όνειρο και το παραλήρημα, η επιθυμία, η εξουσία και η εξέγερση, στοιχεία που διατρέχουν και διασταυρώνονται στην ταινία, είναι όλα πραγματικότητα. Από την άλλη πλευρά ο ρεαλισμός, το να βλέπεις τον κόσμο με καθαρά μάτια και χωρίς τον εξωραϊσμό της «ιδεολογίας» ή την ιδιοτέλεια του συμφέροντος πρέπει να είναι κεντρικό αίτημα κάθε πολιτικής που εξεγείρεται ενάντια στο τέρας της ρεάλ πολιτίκ των υπερδυνάμεων και των πιο κοντινών μας υπανθρώπων.
Πώς υπηρετεί τον στόχο του αυτό ο Κατζουράκης; Όποιος ψάξει να βρει εξωτερικές αναφορές στο έργο του Πανσέληνου, εντυπωσιακές λήψεις και ακριβές αναπαραστάσεις των τοιχογραφιών του μεγάλου μάστορα θα απογοητευτεί. Αυτό δεν οφείλεται μόνο στο ότι η ταινία του είναι ένα είδος «arte povera», όπου ο μόχθος των συντελεστών καταφέρνει να υποκαταστήσει την προκλητικά ανύπαρκτη κρατική ενίσχυση. Αυτό που η ταινία γυρεύει είναι τα κινηματογραφικά ισοδύναμα της τέχνης του μεγάλου μάστορα. Αν και ο Κατζουράκης είναι ένας από τους πιο σημαντικούς εικαστικούς της γενιάς του, στόχος του δεν είναι κάποιο είδος εικαστικού κινηματογράφου για τους λίγους. Αυτό φαίνεται από το ότι οι λίγες εικόνες του Πανσέληνου, που δείχνει η ταινία και που βρέθηκαν όντως ξεχασμένες σε κάποιο βράχο, μάρτυρες της απονιάς του κράτους μας για τους καλλιτεχνικούς του θησαυρούς, επιτελούν και αυτές όχι εικαστικό άλλα κινηματογραφικό έργο. Αλλά φαίνεται περισσότερο ακόμη από την οργάνωση και την οικονομία των πλάνων, την αξιοποίηση του φωτός, από τον τρόπο με τον οποίο η τελευταία εικόνα μιας ενότητας αρθρώνεται φιλμικά εισάγοντας την πρώτη της επόμενης.
Για να υπηρετήσει το στόχο του ο σκηνοθέτης παίζει με μια λαϊκή φόρμα αφήγησης η οποία δεν περιφρονεί το μελό, ένα σπουδαίο όσο και δύσκολο είδος. Εδώ ο τίτλος «Μικρές εξεγέρσεις» παίρνει όλο του το βάρος. Γύρω από την πρωταγωνίστρια, ερμηνευμένη σπαραχτικά από την Κάτια Γέρου, πλέκεται μια από τις «συνηθισμένες» ιστορίες που συνθέτουν την τραγωδία της νεοελληνικής μας καθημερινότητας. Χαμένη στη μιζέρια ενός άθλιου ξενοδοχείου στην άκρη του επαρχιακού πουθενά, θύμα αλλεπάλληλων βιασμών, πρώτα από τον πατέρα της, που θα καταλήξει τρελός, και μετά από ένα κτηνώδη και εγκληματικό σύζυγο, που πλουτίζει από το δουλεμπόριο γυναικών, θα πραγματοποιήσει επώδυνα τη μικρή εξέγερσή της την ώρα που ο έρωτας θα την διδάξει να αγαπά τον ίδιο της τον εαυτό.
Η περιπέτειά της κλείνει εκεί όπου άρχισε. Στο φτωχικό καφενείο, όπου θα συνεχιστεί η παράσταση του ερασιτεχνικού θιάσου, η παράσταση της ζωής μας.
Να βγεις από το δάσος των στερεότυπων και των φαντασμάτων. Να δεις τον εαυτό σου και την ζωή αλλιώς. Να εξεγερθείς χωρίς να χάσεις την δύναμη να συγχωρείς. Να δεις τον κόσμο με άλλα μάτια, οδηγημένα από αυτό που ο Λόρκα αποκαλούσε «το φως της κατανόησης». Αυτό είναι με μια λέξη ο θαμμένος θησαυρός του Πανσέληνου, που ο Κατζουράκης φέρνει μπροστά στα μάτια μας μέσα από τη γλώσσα της ροής, της κίνησης που είναι ο κινηματογράφος.
Γιάγκος Ανδρεάδης, Η Εποχή 20 Δεκεμβρίου 2009
