Ο Τσάρλι Τσάπλιν για τον Μαξ Λίντερ :
«Στον Μαξ, τον μόνο, τον μοναδικό, τον δάσκαλό μου.
Ο μαθητής του, Τσάρλι Τσάπλιν.» 12/08/1914
Ο Μαξ Λίντερ για τον Τσάρλι Τσάπλιν :
"Με καλεί δάσκαλό του, αλλά εγώ είχα την ευχαρίστηση,
να πάρω μαθήματα από την τέχνη του."
Όταν ο Charles Chaplin, άκουσε ότι ο Λίντερ είχε αυτοκτονήσει, έκλεισε το στούντιό του για μία ημέρα για να δείξει τη βαθιά εκτίμησή που του είχε.
Οι κωμωδίες του κοντούλη ηθοποιού Μαξ Λίντερ που φορούσε πρόσθετες σόλες στα παπούτσια του για να ψηλώνει άρχισαν να προσφέρουν κάτι το διαφορετικό στο σλάπστικ, ξεφεύγοντας από το σκονισμένο κουβάριασμα και την πλήρη διάλυση στα χοντροκομμένα αστεία. Ο Λίντερ άρχισε να κτίζει τον πρώτο κινηματογραφικό ήρωα, αυτόν του Γάλλου δανδή με τα κορακίσια μαλλιά, τα λαμπερά μάτια και τα κάτασπρα δόντια κάτω από το λεπτό μουστάκι του. Οι κινήσεις του είχαν την χάρη των Γάλλων και το κομψό ντύσιμό του, ημίψηλο καπέλο, μπαστούνι και φράκο με ριγέ παντελόνι, ολοκλήρωναν την εικόνα του λιμοκοντόρου με τη μελαγχολική αξιοπρέπεια.
Στις ταινίες του ο Λίντερ περιφρόνησε τα εφέ και χρησιμοποίησε ελάχιστα την καταδίωξη και την τουρτομαχία. Βγαλμένος από το βουλεβαρδιέρικο θέατρο, πέρασε στη μεγάλη οθόνη μια καινούρια αντίληψη στον χώρο της κωμωδίας που μορφώθηκε μέσα από την αριστοκρατική εμφάνιση και την ψυχολογική παρατήρηση των καταστάσεων, με άκρως επιτυχημένο σκιτσάρισμα. Ο Μαξ ήταν αριστοκρατόπαιδο, λίγο μεθοκόπος, καλόψυχος, ζεμανφουτίστας, καυχησιάρης και αδιάφορος για το χρήμα. Μια ζωηρή, αέρινη παρουσία, ένας τζέντλεμαν, γεμάτος προθυμία που συνεχώς υποβάλλεται σε δεκάδες βασανιστήρια από τις ωραίες κυρίες. Ο "Μαξ" είναι ο πρώτος οθογενής ήρωας που δημιουργήθηκε από τον ίδιο τον ηθοποιό και σκηνοθέτη Μάξ Λίντερ το 1913-1914.
Μαξ Λίντερ, Η πρώτη Βεντέτα της κωμωδίας
Ο Μαξ Λίντερ γεννήθηκε στις 16 Δεκεμβρίου 1883, σε μια μικρή Γαλλική πόλη και το πραγματικό του όνομα ήταν Γκαμπριέλ Λεβιέλ. Ξεκίνησε ως ταχυδακτυλουργός και κωμικός πίστας, παίζοντας μικρά νούμερα στο βαριετέ και το τσίρκο. Το 1905, ένας σκηνοθέτης της Pathe του πρότεινε να κάνει κινηματογράφο: «…Τι είναι αυτό;» ρώτησε ο Λίντερ. «Κάτι σαν θέατρο», του απάντησε, «με τη διαφορά ότι θα παίζεις μπροστά σ’ ένα μηχάνημα. Έρχεσαι, κάνεις την πλάκα σου και παίρνεις είκοσι φράγκα. Ντύσου καλά, φόρεσε ημίψηλο καπέλο, γάντια, αν έχεις κανένα διαμαντικό, και βερνικωμένα παπούτσια». «Και τι θα κάνω;». «Δεν ξέρουμε τι ακριβώς, θα δούμε… μάλλον έναν κοσμηματοπώλη που φλερτάρει μια κοπέλα». Εκεί σταμάτησε η κουβέντα και την άλλη μέρα, ακολουθώντας τις οδηγίες, ο φρακοφορεμένος Λίντερ εμφανίστηκε στο στούντιο της Βενσέν.
Και πάλι ο σκηνοθέτης του λέει: « Βρήκαμε ένα εκπληκτικό θέμα. Η λίμνη του δάσους της Βενσέν είναι παγωμένη. Θα γυρίσεις το ντεμπούτο ενός παγοδρομίου». «Μα εγώ δεν ξέρω πατινάζ», απάντησε ο Λίντερ. «Δεν πειράζει. Έτσι θα είναι πιο αστείο». Ου φοράνε πατίνια, πριν προλάβει να αλλάξει κουστούμι, τον σπρώχνουν στον πάγο. Συνεχίζει ο ίδιος: «Δεν μπορώ να σας πω τι έκανα. Το αγνοώ. Προσπαθούσα να κρατηθώ όρθιος, αλλά μου έπεφτε το καπέλο. Θέλω να το μαζέψω, χάνω την ισορροπία μου και σωριάζομαι πάνω στο καπέλο. Προσπαθώ να σταθώ όρθιος, ξαναπέφτω με τα πόδια στον αέρα και περπατώντας στα τέσσερα εγκαταλείπω την πίστα».
Με αυτόν τον τρόπο μπήκε στον κινηματογράφο η πρώτη βεντέτα της κωμωδίας, ο μεγαλύτερος κωμικός της εποχής του, ο δημιουργός και εμψυχωτής εκατοντάδων ταινιών, ο άνθρωπος που έφερε στο παρασκήνιο το κωμικό εφέ της αντίθεσης, ανάμεσα στη σωματική αδυναμία και τις γενναίες πράξεις και επηρέασε με τον τύπο του τον Σαρλό. Υπάρχει μάλιστα και μια φωτογραφία του Τσάρλι Τσάπλιν με αφιέρωση στον Μαξ Λίντερ: «Στον Μαξ, τον μόνο, τον μοναδικό, το δάσκαλο μου. Ο μαθητής του Τσάρλι Τσάπλιν».
Ο Λίντερ ανέπτυξε σταδιακά έναν ιπποτικό τύπο, κάτι ανάμεσα σε λαϊκό λιμοκοντόρο και ξεπεσμένο αριστοκράτη, ο οποίος πάντοτε προστάτευε τις γυναίκες και διαπνεόταν από μια μελαγχολική αξιοπρέπεια. Φορούσε παλιομοδίτικα ρούχα (μαύρη ρεντιγκότα , ριγωτό παντελόνι, κρεμ γάντια, μπαστουνάκι, βερνικωμένα λουστρίνια και γιλέκο), ήταν κορτάκιας, καλόκαρδος, καυχησιάρης, γενναίος και περιφρονούσε με τον τόπο του τα χρήματα. Ο Ρενέ Κλερ τον χαρακτηρίζει ως έναν κωμικό Ντ’ Αρτανιάν. Στις ταινίες του δεν υπήρχαν σενάρια παρά μόνο ιδέες. Μια μικρή αφηγηματική αφορμή έδινε την αρχή και τα υπόλοιπα προέκυπταν από την τύχη και έρχονταν σαν φυσική συνέπεια μιας θεομηνίας που προκαλούσε ο ίδιος, κινούμενος διαβολικά στο χώρο σαν μαθητευόμενος μάγος.
Γύρισε εκατοντάδες ταινιών μικρού και μεσαίου μήκους, πολλές από αυτές σ’ ένα πρωινό, αυτοσχεδιάζοντας ασταμάτητα, και γνώρισε μια πρωτοφανή λατρεία από το κοινό που κατέκλυζε τις πρώτες κινηματογραφικές αίθουσες. Το 1910 ήταν αδιαμφισβήτητος «βασιλιάς της κωμωδίας» σ’ όλο τον κόσμο. Κέρδιζε 20.000 χρυσά γαλλικά φράγκα το χρόνο και στις περιοδείες του ο κόσμος τον αποθέωνε με τον ίδιο τρόπο που στο παρελθόν υποδεχόταν μεγάλες βεντέτες του θεάτρου σαν τη Σάρα Μπερνάρ. Η πληθωρική παραγωγή ταινιών του εξελίχτηκε όμως σε μπούμερανγκ. Καθώς στην άλλη άκρη του Ατλαντικού, η τεχνική του ξεπερνιόταν με απίστευτη ταχύτητα, ο ίδιος έπεσε σε μια συνεχή αυτοεπανάληψη και καλλιτεχνική κόπωση. Με την ίδια ευκολία, που έγινε διάσημος και κοσμαγάπητος, ξεχάστηκε και ξεπεράστηκε από άλλους συναδέλφους του. Ο Σαρλό, ο νέος βασιλιάς της κωμωδίας από το 1914, τον εκθρόνισε απ’ όλες τις οθόνες του κόσμου. Οι ταινίες του δεν είχαν ζήτηση και τα χρήματα, που πολύ εύκολα κέρδιζε στο παρελθόν, εξανεμίστηκαν. Η πενία διαδέχτηκε τη σπάταλη ζωή που έκανε, και το άγχος κατάστρεψε οριστικά την εύθραυστη υγεία του. Κυριεύτηκε από μελαγχολία, και στις 30 Οκτωβρίου 1925 επανήλθε με τραγικό τρόπο στην επικαιρότητα. Οι εφημερίδες ανέφεραν και πάλι το όνομα του με μεγάλα γράμματα, όταν σε μια κρίση νευρασθένειας σκότωσε τη γυναίκα του και στη συνέχεια αυτοκτόνησε, στο δωμάτιο ενός φτηνού ξενοδοχείου των Παρισίων.
Στάθης Βαλούκας, Η Κωμωδία
ΤΟ ΝΤΕΜΠΟΥΤΟ ΜΟΥ
Του Μάξ Λίντερ
Μέχρι νά μπω στην Πατέ, έπαιζα στό θέατρο Ambigu τά πιό σκοτεινά μελοδράματα.
Οί αδελφοί Λυμιέρ είχαν ήδη εφεύρει τόν κινηματογράφο δέκα χρόνια πρίν, αλλά οί πρόοδοι γίνονταν μέ πολύ αργό ρυθμό. Μπορώ νά πώ δτι γύρισα μιά άπ' τίς πρώτες κινηματογραφικές κωμωδίες.
"Ενα συμπαθητικό παιδί, ό Louis Gasnier, πού είναι σήμερα σκηνοθέτης στήν 'Αμερική, ερχεται μιά μέρα στό Ambigu καί μοϋ λέει:
— Θέλεις νά κάνεις κινηματογράφο;
— Τί είναι αυτό;
— Κάτι σάν τό θέατρο, μέ τή μικρή διαφορά οτι παίζεις μπροστά σ' ενα μηχάνημα. "Ερχεσαι, κάνεις τήν πλάκα σου καί θά πάρεις καί είκοσι φράγκα. Ντύσου καλά: ήμίψηλο, γάντια, διαμαντικό, βερνίκι. Δέν ξέρω ακριβώς τί θά κάνεις αλλά είναι πολύ πιθανό δτι θά πρόκειται γιά ένα νεαρό κοσμοπολίτη πού θά φλερτάρει μιά κοπέλα.
Τή νύχτα πού ακολούθησε μετά από εκείνη τή συζήτηση πάγωσαν τά πάντα. Τήν άλλη μέρα τό πρωί δταν φτάσαμε στά στούντιο της Vincennes, ό Louis Gasnier μοΰ λέει:
— Βρήκαμε ενα εκπληκτικό θέαμα. Ή λίμνη τοϋ δάσους της Vincennes είναι παγωμένη. Θά γυρίσεις τό ντεμπούτο ενός παγο- δρόμου.
— Μά, φίλε μου, εγώ δέν ξέρω πατινάζ!
— Θά είναι πολύ πιό αστείο, μέ διαβεβαίωσε.
Μοϋ φοράνε πατίνια. Μέ σπρώχνουν• στόν πάγο πρίν προλάβω νά αλλάξω κοστούμι. Δέν μπορώ νά σας πώ τί έκανα, τό αγνοώ. Προσπαθώ νά κρατηθώ όρθιος, αλλά μοϋ πέφτει τό καπέλο. Θέλω νά τό μαζέψω, χάνω τήν ισορροπία μου καί σωριάζομαι πάνω στό καπέλο μου. Στά γόνατα, περπατώντας μέ τά τέσσερα, εγκαταλείπω τόν πάγο καί πατάω πάλι στό έδαφος.
Λέω στόν Gasnier: «"Ο,τι θέλεις, αλλά όχι πατινάζ!» 'Απαντάει: «Τελείωσε, γυρίσαμε τήν πτώση σου. Θά είναι πολύ κωμική».
Πράγματι, ή ταινία βγήκε καί έβγαλε πολύ γέλιο... σέ βάρος μου! Μπορώ καί λέω «σέ βάρος μου», άφοϋ είχα μόνο είκοσι φράγκα κασέ καί παραπάνω από ογδόντα φράγκα ζημιές: εκείνη τήν εποχή ενα ήμίψηλο κόστιζε εικοσιπέντε φράγκα, τό σακάκι μου είχε σκιστεί καί είχα χάσει τά κουμπιά άπ' τό μανίκι μου.
Γύρισα μερικές κωμωδίες ακολουθώντας τίς οδηγίες των σκηνοθετών πού μοϋ είχε δώσει ή Πατέ. "Αρεσαν στό κοινό, αλλά γιά μένα «δέν ήταν αυτό τό κάτι» 'έτσι ώστε νά αρνηθώ νά συνεχίσω νά παίζω αυτό πού μοϋ πρότειναν. Ό κ. Πατέ μοϋ ζήτησε τό λόγο. Του τόν 'έδωσα. Μοϋ λέει τότε: «"Ε λοιπόν, κάνετε αύτό πού εσείς νομίζετε!».
Μπόρεσα τότε νά απελευθερώσω τή φαντασία μου. "Ημουν εκείνη τήν εποχή 19 χρονών. Ό κινηματογράφος βρισκόταν τότε στήν παιδική του ήλικία καί ξέρουμε ότι τά παιδιά είναι ό,τι απλούστερο υπάρχει: παραμερίζουν τίς δυσκολίες. Διηγηθείτε σ' ένα παιδί ενα βιβλίο τριακοσίων σελίδων καί θά βγάλει άπ' αύτό μιά ταινία τεσσάρων μέτρων! Σκεφτείτε λοιπόν: γύριζα μιά κωμωδία τή μέρα, εκατό μέτρα περίπου. "Ημουν ταυτόχρονα ό συγγραφέας, ό σκηνοθέτης, ό ερμηνευτής καί ό φροντιστής.
Στό μετρό, πηγαίνοντας στό στούντιο, ξετύλιγα τήν μπομπίνα τών ίδεών... Δέ χρειαζόταν παρά νά πιάσω τήν ακρη τοΰ νήματος καί είχα ολόκληρη τήν ταινία. Συχνά έφτανα στή Vincennes, τελευταία στάση της πρώτης γραμμής, χωρίς νά τό καταλάβω. Μέ κατέβαζαν οί υπάλληλοι. "Αν υπήρχαν κι άλλες στάσεις, φυσικά θά τίς είχα προσπεράσει.
Στό στούντιο, διηγόμουν τό σενάριο μου, τό ζοϋσα, τό έξηγοΰσα. Κάναμε μιά πρόβα καί γυρίζαμε. Δέν ήταν πιό δύσκολο άπ' αύτό. Καί καθώς οί θεατές μας είχαν τήν ίδια ήλικία μέ μας, ήταν ενθουσιασμένοι. Γιά προσπαθήστε λοιπόν, στίς μέρες μας, νά γυρίσετε μιά ταινία σέ μιά μέρα! Χρειάζεται μόνο μιά μέρα σ' ένα φροντιστή γιά νά βρει ενα αξεσουάρ τόσο άπλό όσο μιά τρομπέτα σταθμάρχη!
Στό μεταξύ, όπως έκαναν καί άλλοι Παρισινοί καλλιτέχνες, έπαιζα εναλλακτικά στά διάφορα μιούζικ χόλ. "Ετσι προσλήφθηκα στό Olympia, όπου εκτός άπό τή συνηθισμένη μου εργασία, έκανα ένα νούμερο μπόξ πάνω σέ πατίνια. Δέν μπορώ νά σας περιγράψω εδώ τόν κίνδυνο πού αντιπροσώπευε κάτι τέτοιο. "Ενα βράδυ έτυχε νά γλιστρήσω καί νά πέσω. 'Αποτέλεσμα: δυό χρόνια αρρώστιας, δυό χρόνια πού χρειάστηκε νά περάσω μόνος, άρρωστος, σίγουρος δτι ή καριέρα μου είχε τελειώσει. Ωστόσο, φρόντιζα τόν εαυτό μου καί μόλις μπόρεσα πήγα νά δω τους αδερφούς Πατέ. 'Ήμουν έτοιμος γιά όλες τίς' υποχωρήσεις. Ρώτησα συνεσταλμένα: «Θά υπήρχε καμιά περίπτωση νά χρειαστείτε τίς υπηρεσίες μου;» Άλλά σύντομα ύπέγραψα τό συμβόλαιο των ονείρων μου: ένα εκατομμύριο φράγκα σέ τρία χρόνια, γιά τήν πραγματοποίηση πενήντα ταινιών τό χρόνο.
Μετάφραση: Χρήστος Βακαλόπουλος
Ο ΦΙΛΟΣ ΜΟΥ Ο ΤΣΑΠΛΙΝ
Του Μάξ Λίντερ.
Ό Τσάπλιν κατασκεύασε τό δικό του θέατρο στό Λός Άντζελες που πραγματοποιεί
ό ίδιος τίς ταινίες του μέ τή βοήθεια τοϋ άδερφοϋ του καί μιας δεκάδας συνεργατών,
πού ασχολούνται μόνο μέ τή σκηνοθεσία. Ό Σαρλώ γυρίζει μέ μιά εκπληκτική λεπτολογία. Εΐναι αυτονόητο ότι τό θέατρο του είναι εξοπλισμένο μέ όλες τίς πιό μοντέρνες τελειοποιήσεις, όλες τίς ευκολίες, όλα τά μηχανήματα. 'Αλλά τό βασικό
δέ βρίσκεται στα μηχανήματα. Βρίσκεται στή μέθοδο. ' Ο Τσάπλιν, σάν πραγματικός χιουμορίστας πού είναι, έχει μελετήσει τό γέλιο καί καταφέρνει νά τό προκαλεί μέ μιά
σπάνια ακρίβεια. Τίποτε δέν αφήνεται σ' αυτόν στόν αύτοσχεδιασμό. Γυρίζει τήν κάθε πρόβα καί τίς προβάλλει όλες πολλές φορές, γιά νά ανακαλύψει τό ελάττωμα ή τήν ατέλεια πού θά κατάστρεφε τά επιθυμητά αποτελέσματα. Ξαναρχίζει μέχρι νά αισθανθεί ικανοποιημένος καί είναι ό ίδιος πολύ πιό δύσκολος άπό τόν περισσότερο έπιρρεπή στήν κριτική θεατή. Μέχρι νά δώ τόν Τσάπλιν νά δουλεύει, ποτέ δέν είχα καταλάβει
τήν έλάχιστη σημασία πού πρέπει νά εχει τό σελυλόιντ κι ό αριθμός τών γυρισμάτων. Στή Γαλλία, υπολογίζουμε τόν αριθμό τών γυρισμένων μέτρων σάν νά είχε τήν οποιαδήποτε σχέση μέ τό τελικό μήκος. Στήν πραγματικότητα, έχει σχέση απλά καί μόνο μέ τήν ποιότητα της ταινίας καί τή φροντίδα πού υπάρχει γιά τήνπραγματοποίησή τους. Γιά νά δώσω μιά συγκεκριμένη λεπτομέρεια τής ποσότητας φίλμ πού ξοδεύεται θά αναφέρω τόν ακόλουθο αριθμό: ό Τσάπλιν γυρίζει μιά ταινία 600 μέτρων σέ δυό μήνες καί χρησιμοποιεί γι' αύτή τήν ταινία πάνω άπό 12.000 μέτρα αρνητικό, δηλαδή κάθε σκηνή γυρίζεται εί'κοσι φορές. Κάτι τέτοιο αντιπροσωπεύει μαζί μέ τίς δοκιμές, τίς ρυθμίσεις, τίς επαναλήψεις, καμιά πενηνταριά πρόβες. Χωρίς αμφιβολία θά έχει παρατηρήσει κανείς ότι ό Σαρλώ δέ μιλάει ποτέ κι ότι οί ταινίες του δέν περιέχουν σχεδόν ποτέ τίτλους. Δέ χρειάζεται νά αναπτύξει τίς ίκανότητές του σάν ήθοποιου.
Άρκεΐ νά δεν κανείς ενα Σαρλώ γιά νά τίς θαυμάσει καί νά τίς αγαπήσει. Αύτό πού γνωρίζει λιγότερο είναι τό πόσο ή σκηνοθεσία του, τήν όποία διευθύνει ό ίδιος, είναι θαυμαστά έμπνευσμένη. Παραγωγός προβληματισμένος καί υπερβολικά προικισμένος, ξέρει νά κατασκευάζει καί νά «φέρνει σέ αίσιο πέρας» τήν ταινία του, έτσι ώστε νά εκθέτει ανάγλυφα τά προτερήματά του καί νά τά υπογραμμίζει μέ όλόκληρη τήν έξωτερική δράση. "Εχει ήδη επισημανθεί τό πόσο παρατηρητικός είναι. Δέν άρκεΐ τό νά είσαι ήθοποιός γιά νά εκφράζεις τά ποικίλα συναισθήματά σου.
Χρειάζεται ακόμα ή σκηνοθεσία νά ξέρει νά έπιφέρει καί νά χρησιμοποιεί τά χαρίσματα τοΰ έρμηνευτή. Ό Τσάρλι Τσάπλιν ξέρει θαυμάσια νά χρησιμοποιεί τόν εαυτό του καί τους παρτενέρ του γιά νά φτάσει στήν επιθυμητή άπόχρωση.
Ή επιθυμητή έκφραση έρχεται τή συγκεκριμένη εκείνη στιγμή στήν όποία άποκτα τήν αξία της. 'Από τήν αρχή μέχρι τό τέλος, οί θεατές κάθε φυλής καί κάθε νοοτροπίας, παρακολουθούν τήν εξέλιξη της σκέψης του, μέχρι τίς πιό πνευματώδεις λεπτότητές της. Στό Ό Σαρλώ γυρίζει άργά, δέν κέρδισε μήπως τό στοίχημα νά κάνει τά πλήθη νά γελάνε μέ τά όσα συνέβαιναν στήν οθόνη γιά μισή ώρα;
Γιά νά γίνει κάτι τέτοιο θά πρέπει κανείς νά τόν παρακολουθεί χωρίς προσπάθεια, πάνω στό θέμα πού έχει διαλέξει. Χωρίς νά θέλω νά μειώσω τούς συνεργάτες του πού είναι πολύτιμοι, μπορούμε πραγματικά νά ποϋμε δτι ή επιτυχία του οφείλεται κύρια στόν ίδιο, ώς σκηνοθέτη καί ήθοποιό. Οί ταινίες του έγιναν καλύτερες άπ' τή στιγμή πού άρχισε νά τίς διευθύνει ό ίδιος. Ό Τσάπλιν εργάζεται μέ μία μανία πού δέ βρίσκει τό δμοιό της. Αυτός ό άνθρωπος, πού δέν έχει ξεπεράσει τά τριανταπέντε, έχει ήδη γκρίζους κροτάφους.
"Οταν γυρίζει, δέν άφήνει σχεδόν κανένα νά διεισδύει στό θεάτρό του. Πολύ ζηλιάρης σέ δ,τι άφορα τό έργο του, είναι ταυτόχρονα θλιμμένος καί οργισμένος, βλέποντας δτι οί περισσότεροι 'Αμερικάνοι κωμικοί άντί νά προσπαθήσουν νά δημιουργήσουν, προσπαθούν νά τόν αντιγράψουν μέ φτηνό τρόπο καί χρησιμοποιούν ληστρικά κόλπα γιά νά ύποκλέψουν τά μυστικά της δουλείας του. Είχε τήν καλοσύνη νά δεχτεί νά τόν δώ νά δουλεύει. Μπορώ νά διαβεβαιώσω δτι δέν έχει μυστικά. Δέ διαθέτει τρίκ, ιδιαίτερες εφευρέσεις, άλλά είναι πολύ έξυπνος, πολύ μεθοδικός, πολύ ευσυνείδητος. Είναι εύνόητο δτι προσπαθεί νά προστατεύσει τήν ήρεμία του, δταν γυρίζει, καί νά αποφύγει τούς κουραστικούς μιμητές του. Δυσαρεστήθηκε πάρα πολύ δταν έμαθε δτι στό Παρίσι πλαστογράφοι χρησιμοποιούσαν τ' δνομά του καί είχε τήν πρόθεση νά τούς διώξει δικαστικά. Τόν συμβούλευσα νά μήν τούς κάνει αύτή τήν τιμή. "Εχει άλλωστε τήν πρόθεση νά έρθει στή Γαλλία δταν θά του είναι δυνατό. 'Αγαπάει πράγματι, πολύ τή χώρα μας καί πρόσφερε τήν πιό άφιλοκερδή συνεισφορά του σέ δλες τίς προπαγάνδες ύπέρ τών συμμάχων κι υστέρα στίς πατριωτικές προπαγάνδες στήν 'Αμερική. Τώρα τελευταία, έκανε μιά μεγάλη τουρνέ γιά τό Δάνειο της 'Ελευθερίας, μέ εντυπωσιακά αποτελέσματα. Κάτι τέτοιο δέ θά έπρεπε νά μας εκπλήσσει καθόλου, μέ δεδομένη τή δημοτικότητά του στίς 'Ηνωμένες Πολιτείες. Γιά τήν ώρα, μόλις τελείωσε τήν προπαγανδιστική τουρνέ του, άρχισε πάλι νά γυρίζει. Μπορούμε νά περιμένουμε μέ έμπιστοσύνη τίς καινούριες του ταινίες πού θά ακολουθήσουν επάξια τήν αξέχαστη σειρά τών δώδεκα «Mutual» τά όποια είδα στήν 'Αμερική, ένώ οί πρώτες ταινίες της σειράς έχουν ήδη προβληθεί στή Γαλλία.
Διαπίστωσα δτι μερικοί συγγραφείς μιλούσαν κάπως περι- φρονητικά γιά τό Σαρλώ. Λές καί τό νά κάνεις τούς συνανθρώπους σου νά γελοϋν μέ ευπρεπή μέσα καί κάτω άπό μιά πραγματική μελέτη, είναι κάτι πού θά ήταν άξιο περιφρόνησης! "Οσο γι' αυτούς πού δέν τόν θεωρούν αστείο, δέν ξέρω αν τόν έχουν δει, άλλά είναι σίγουρο δτι αποτελούν μιά ελάχιστη μειοψηφία ανάμεσα στους θεατές. Αυτοί πού δέν τόν αγαπούν δέν τόν γνωρίζουν καλά ή τόν συγχέουν μέ διάφορους μιμητές.'Υποψιάζεται κανείς τόν κόπο στόν όποιο πρέπει νά υποβληθεί γιά νά κάνει τούς συνανθρώπους του νά γελάσουν καί δέν είναι μήπως ιδιαίτερα άδικος ώς πρός έμας, καλύπτοντάς μας μέ ντροπή, επειδή προσπαθούμε νά διασκεδάσουμε γιά μιά στιγμή τό τεράστιο κοινό πού συχνάζει στούς κινηματογράφους; Τό. γέλιο δέν είναι ένα άπό τά καλύτερα πράγματα 'πού μπόρεϊ νά συναντήσει ό άνθρωπος; Δέν είναι απαραίτητο στήν ήθική ύγεία μας, στήν ισορροπία μας;
Πολύ χαριτωμένο τό νά λέει κανείς δτι ό Τσάπλιν ή οί άλλοι δέν προκαλούν γέλιο παρά μόνο μέ άκίσματα. Είναι άδύνατο νά βγάλεις γέλιο άπό άκίσματα. Χρειάζεται άκόμα αυτά τά άκίσματα νά είναι κωμικά. Κι αν τό γέλιο μπορεί νά επιτευχθεί εξαιρετικά στό θέατρο ή τό μιούζικ χόλ μέσα άπό ένα ενστικτώδες άποτέλεσμα της φύσης, άν τό χάρισμα άρκεΐ εκεί γιά νά φτιάξει ενα μεγάλο ηθοποιό, είναι υλικά άδύνατο. νά συμβεί κάτι τέτοιο μ' αύτό τόν τρόπο στόν κινηματογράφο, όπου ή άξιοποίηση των φυσικών χαρισμάτων απαιτεί μιά προετοιμασία καί μιά δουλειά οί όποιες δέν εκτιμούνται ικανοποιητικά. Αύτό πού μπορεί νά ανακαλύψει τό ένστικτο πρέπει νά μεταφραστεί σ' αύτη τήν είδική «γλώσσα» νά αποσυντεθούν τά άποτελέσματά του, νά εκτιμηθεί μαθηματικά ή εντύπωση πού προκαλεί, νά ρυθμιστεί ή έκθεσή του βήμα πρός βήμα. Αύτοί πού μιμούνται τόν Τσάπλιν καταφέρνουν τέλεια νά κάνουν τά ίδια άκίσματα μ' αυτόν. Γιατί δέν προκαλούντο ίδιο γέλιο; Κι όσοι μιλούν περιφρονητικά γι' αύτά τά «άκίσματα», άς επιχειρήσουν μερικά μπροστά σ' ένα φακό. Θά δουν άν θά τά καταφέρουν τό ίδιο. Μας προσάπτουν άκόμα, μέ μασημένα λόγια, ότι κερδίζουμε εκατομμύρια. Πιστεύουν ότι αύτοί πού μας τά προσφέρουν έχουν μπλεχτεί σέ μιά άσύμφορη επιχείρηση; Ποιόν κοροϊδεύουμε αλήθεια; Κερδίζουμε αύτά τά χρήματα προκαλώντας τό γέλιο, όταν τό καταφέρνουμε. "Ενας άνθρωπος σάν τόν Τσάπλιν κάνει τή μισή άνθρωπότητα νά γελάει, άρκετές φορές τό χρόνο. Πιστεύετε ότι αύτό δέν αξίζει μερικά εκατομμύρια;
"Αλλωστε, τό κοινό έχει ήδη άπαντήσει έκτενώς στίς κριτικές πού μπορούν νά γίνουν γι' αύτό τό θέμα. Τό κοινό είναι ό ύπέρ- τατος κριτής μας καί πιστεύω ότι είναι ό μόνος πού έχει τήν αρμοδιότητα νά διαμορφώνει τίς κινηματογραφικές διασημότητες. 'Εκείνη τοϋ Σαρλώ είναι επαρκώς έγκαθιδρυμένη ώστε νά μή χρειάζεται άλλη δικαίωση. Της άξίζει μόνο νά μελετηθεί, νά σχολιαστεί. Δέν άποτελεΐ μήπως τήν πιό έκρηκτική άπόδειξη τής χρησιμότητας πού υπάρχει, σέ ό,τι άφορα τήν κινηματογραφική εργασία, στό ζευγάρωμα άνάμεσα στά πιό εκπληκτικά χαρίσματα καί στήν τάξη, τή μέθοδο καί τήν εργασία;
Ό Τσάρλι Τσάπλιν, σκηνοθέτης καί ήθοποιός, είναι κατά τή γνώμη μου άριστο μοντέλο γιά όλους εκείνους οί όποιοι έπιθυ- μώντας νά κάνουν κινηματογράφο, θά προθυμοποιηθούν νά τόν μελετήσουν καί νά τόν καταλάβουν. Τό νά μιμείσαι είναι έργο φτηνό καί δείγμα ανικανότητας. ' Ο Τσάπλιν έχει ένα ειδικό κοστούμι, δημιούργησε γιά τόν εαυτό του μιά διάσημη φυσιογνωμία, μιά διαδικασία, ένα είδος. "Ολα αύτά μπορεί κανείς νά τοϋ τά πάρει, άλλά δέν πρόκειται παρά γιά μιά κλοπή χωρίς συνέπειες. Τό νά ανακαλύψει τίς αιτίες της επιτυχίας του, εξάγοντας απ' αύτές φόρμουλες καί ποικίλες υποδείξεις, Σημαίνει δτι μαθαίνει τή δουλειά του στό καλύτερο σχολείο. "Ας μοϋ συγχωρηθεί τό δτι μιλάω γι' αυτόν τόσο θερμά. Πρίν τόν γνωρίσω δέν ήμουν παρά ό μεγαλύτερος θαυμαστής του. Σήμερα είμαι φίλος του.
Μετάφραση: Χρήστος Βακαλόπουλος
ΠΩΣ ΓΥΡΙΣΑ ΤΟ «ΒΑΣΙΛΙΑ ΤΟΥ ΤΣΙΡΚΟΥ»
Του Μάξ Λίντερ
Κύρια στόν κινηματογράφο, είναι σημαντικό νά έχει κανείς μιά γενική... σωματική κουλτούρα.
'Απασχολήθηκα καί ασχολούμαι ακόμα μέ όλα τά σπόρ, γιατί έπαιξα σχεδόν όλα τά πρόσωπα καί ήμουν λοιπόν υποχρεωμένος νά μπω στό πετσί τοϋ καθενός άπ' αυτά, αλλά άπ' όλα τά πρόσωπα πού ενσάρκωσα, εκείνο πού μέ δυσκόλεψε περισσότερο στή δημιουργία του είναι, χωρίς άντίρρηση, εκείνο τής τελευταίας μου ταινίας, τοϋ Βασιλιά τοϋ Τσίρκου, πού γυρίστηκε στή Βιέννη.
Δαμαστής, άκροβάτης, κλόουν, ιππέας, έκγυμναστής ψύλλων. Χρειάστηκε νά γίνω όλα αυτά!
Ή εκγύμναση τών ψύλλων είναι κάτι τρομακτικά δύσκολο! Μόλις έφτασε στή Βιέννη ό Rene Hervirl, ό όποιος φρόντιζε γι' αυτά τά ζωύφια ή μάλλον γιά τίς σκηνές όπου έπρεπε νά παρέμβουν, κατάφερε νά συγκεντρώσει έναν ορισμένο αριθμό άπ' αύτά τά ζώα, άριστα εκγυμνασμένα άλλωστε: έκαναν άσκήσεις, τραβούσαν τό σκοινί τοϋ κανονιοΰ κλπ. Τά είχε μεγαλώσει ένας χωροφύλακας καί τά φύλαγε μέσα σ' ένα κουτί.
"Ολα έμοιαζαν νά πηγαίνουν πρός τό καλύτερο, άλλά γιά νά καταγραφεί αύτή ή στρατιά τών ψύλλων καί οί εξελίξεις της μέσα στά χέρια μου, έτσι ώστε νά ίδωθοΰν άργότερα στήν οθόνη, χρειαζόταν ένα μηχάνημα τό όποιο έλειπε άπ' τό στούντιο. 'Αλίμονο! Τήν ιδια μέρα πού έφτασε στά χέρια μας εξαπλώθηκε ένα κύμα ψύχους καί ή λεγεώνα τών σοφών ψύλλων πέθανε!
Ή Πανδώρα τούς έκλαψε.
"Επρεπε νά βροϋμε κάτι άλλο καί νά άλλάξουμε κάπως τό σενάριο. 'Αγόρασα άπό ένα σκυλοτροφεΐο, πού δούλευε άσχημα, ένα κιλό ψύλλους σκύλων, χωρίς καμιά πείρα, είναι άλήθεια όμως ευτραφείς καί υπομονετικούς ώστε νά παίξουν τή σκηνή μου, οί όποιοι δέν έβγαιναν άπ' τό πεδίο χωρίς νά τούς διατάξω, καί επιπλέον, πολύ.... φωτογενείς.
Αύτό πού μέ δυσκόλεψε πιό πολύ άπ' όλα ήταν τό νούμερο μέ τά τραπέζια. Φανταστείτε πέντε ελαφρά τραπέζια, κολλημένα τό ενα στό άλλο αρχικά κι επειτα τοποθετημένα ετσι ώστε νά σχηματίζουν πυραμίδα. "Επρεπε νά τά κάνω νά δονούνται, νά τρέμουν άκολουθώντας τό ρυθμό των ποδιών μου. Τά κατάφερα μέ αντίτιμο τόσες καί τόσες πτώσεις καί στραπατσαρίσματα! Μέ είδαν νά μπαίνω στό στούντιο κουτσαίνοντας καί μέ τό χέρι κρεμασμένο στό μαντίλι μου, περισσότερες από μιά φορές.
Τέλος, τό τρίκ γιά τό όποιο είμαι πιό πολύ περήφανος καί πού τό νομίζω αρκετά πετυχημένο, ή κάθοδος από μιά σκάλα μέ μοτοσικλέτα, μοϋ κόστισε μερικά χτυπήματα καί μιά μετακόμιση. Δέν μπορούσα νά προπονούμαι εξω χωρίς νά προκαλώ συγκεντρώσεις τών αργόσχολων.
Στίς εγκαταστάσεις της Vita, τά σκαλιά όπου θά μπορούσα νά δουλεύω δέν είχαν όλα τίς ίδιες διαστάσεις. Κατάληξα λοιπόν στό νά προβάρω σπίτι μου, δηλαδή στό σπίτι πού είχα νοικιάσει καί πού διακοσμούνταν από μιά μνημειακή σκάλα. Τίς πρώτες φορές, ή θυρωρός διασκέδασε μέ τήν κατρακύλα μου, καθώς κι έκείνη της μοτοσικλέτας μου. Μιά μέρα μπήκα μέ πενήντα τήν ώρα στό δωματιάκι της καί προκάλεσα κάποιες ή μάλλον συγκεκριμένες ζημιές. Ή προπόνηση, άγαπητέ μου, μόνο αύτή υπάρχει! Αύτό άλλωστε είπα καί στή θυρωρό βγαίνοντας άπ' τό σπίτι της. «Τότε γιατί δέ νοικιάζετε τό ποδηλατοδρόμιο ή τόν ιππόδρομο;» μοϋ άπάντησε. Τό σκέφτηκα γιά μιά στιγμή, άλλά γυρίζαμε τήν έπομένη κι όλοι βρήκαν ότι ήμουν πανέτοιμος γιά τή σκηνή μου. "Ημουν πραγματικά; Μόνοι έσεΐς, άγαπητοί άναγνώ- στες, θά μπορέσετε νά κρίνετε, σύντομα ελπίζω, μάλλον τό Φεβρουάριο.
(Διαφημιστικό άρθρο, 'Ιανουάριος 1925) Μετάφραση: Χρήστος Βακαλόπουλος
ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ
Του Μάξ Λίντερ
Θέλετε μιά άνάμνηση άπ' τήν τελευταία μου ταινία Ό στενός σωματοφύλακας;
Είστε ικανοποιημένοι; Νά λοιπόν:
"Επρεπε νά βρω ένα υποζύγιο, ένα μουλάρι στήν περίπτωσή μας, άλλά αυτό τό μουλάρι έπρεπε νά είναι ίκανό νά επιδίδεται υπάκουα σέ ορισμένες άσκήσεις, προσθέτοντας κωμικό στοιχείο στό σενάριο. Γιά παράδειγμα: νά κάθεται στά καπούλια του, όταν θά άποφάσιζα νά φύγω γιά τήν πρωτεύουσα, γιατί δέν ήθελε νά εγκαταλείψει μιά άγελάδα γιά τήν οποία ένιωθε μεγάλη στοργή.
Μοΰ υπέδειξαν ένα τσίρκο όπου θά έκανα τή δουλειά μου. "Εχοντας εξηγήσει τό σκοπό της έπίσκεψής μου στό διευθυντή αύτοϋ τοϋ τσίρκου μου δόθηκε ή άπάντηση ότι μπορούσαν νά μοΰ προμηθεύσουν τόν ιδανικό συνεργάτη: ένα μουλάρι πού ήξερε νά γελάει, νά κλαίει, νά κάνει τόν πεθαμένο, νά περπατάει στά δυό του πόδια, κλπ. Μόλις πού δέν έλεγε μπαμπά καί μαμά. Μοϋ έδειξαν τό ζώο καί τό πήρα μαζί μου. Προσθέστε ότι, σύμφωνα μέ τίς οδηγίες πού μοΰ είχε δώσει ό διευθυντής τοϋ τσίρκου, άρκοϋσε, γιά νά πετύχει κανείς αύτή ή τήν άλλη άσκηση, νά πιέσει σ' εκείνο ή τό άλλο σημείο τοϋ σοφοΰ μουλαριοϋ. Σημείωσα αυτά τά.... ενδεικτικά σημεία καί προβάρισα τή σκηνή τής άναχώρησής μου, στή διάρκεια της οποίας τό μουλάρι έπρεπε νά καθήσει στά καπούλια του.
"Εχοντας καβαλήσει τό υποζύγιο μου, πίεσα μέ τή φτέρνα κάτω άπ' τήν κοιλιά τοϋ μουλαριοϋ, σ' ένα σημείο πού πίστευα ότι ήταν τό σωστό! 'Αλίμονο! Είχα κάνει λάθος μερικά εκατοστά καί ή φτέρνα μου είχε χτυπήσει τό σημείο στό όποιο έπρεπε νά πιέσει κανείς γιά νά πετύχει τά πιό ξέφρενα πηδήματα. Τό μουλάρι άναπήδησε, έδωσε δυό γερά χτυπήματα μέ τά πλευρά του καί... βρέθηκα μισή ώρα άργότερα σ' ένα κρεβάτι, περιστοιχισμένος άπό συναδέλφους πού χαίρονταν βλέποντάς με νά συνέρχομαι ΰστερα άπό μιά τόσο μακριά λιποθυμία.
Τό τέλος αύτό ίσως νά μην είναι τόσο κωμικό, αλλά δέν είναι οΰτε θλιβερό μιά καί βρίσκομαι ακόμα σ' αύτό τόν κόσμο, ικανός /ά αναφέρω τό περιστατικό γιά τό τόσο συμπαθητικό Mon Cine.
(Απάντηση σέ μιά ερευνά τοϋ Mon Cine, 26 'Απριλίου 1923)
Μετάφραση: Χρήστος Βακαλόπουλος
ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΤΑΙΝΙΑΣ «ΣΥΝΤΡΟΦΙΑ ΜΕ ΤΟ ΜΑΞ ΛΙΝΤΕΡ»
Τοϋ Ρενέ Κλαίρ
Ό Τσάρλι Τσάπλιν είναι εκείνος στόν όποιο ό Μάξ Λίντερ μοιάζει νά λέει: «Γνωρίζετε όλα όσα μου οφείλετε;». 'Αλλά ό Μάξ δέ χρειάστηκε ποτέ νά πει κάτι τέτοιο γιατί ο ίδιος ο Τσάπλιν εγραψε σέ μιά φωτογραφία την παρακάτω αφιέρωση: «Στό Μάξ, τό μόνο, τό μοναδικό,
τό δάσκαλο μου, ό μαθητής του Τσάρλι Τσάπλιν». Ό Μάξ Λίντερ, προερχόμενος άπό τό θεάτρο καί τό μιούζικ χόλ, κάνει τό ντεμπούτο του στόν κινηματογράφο πολύ πρίν γεννηθεί ή σχολή τοϋ αμερικάνικου κωμικού κινηματογράφου καί γίνεται μέσα σέ λίγα «χρόνια ό μεγαλύτερος κωμικός ήθοποιός της εποχής του. Δημιουργός καί εμψυχωτής αρκετών εκατοντάδων ταινιών, δημιουργεί σ' αύτές ένα πρόσωπο πού τοϋ ανήκει αποκλειστικά. Κομψευόμενος άντρας, κυνηγός γυναικών, προικοθήρας, αθλητικός τύπος δλων των είδών, ταυρομάχος, καβαλάρης, ξιφομάχος, φροντίζοντας νά διατηρήσει τήν άξιοπρέπειά του ακόμα καί στίς χειρότερες ατυχίες αυτός ό κωμικός άστός, παρά τά ήμίψηλα καπέλα του, τίς γραβάτες του, τό μπαστούνι του καί τά βερνικωμένα μποτάκια του, συγγενεύει μέ τόν Ντ' Άρτανιάν των Τριών Σωματοφυλάκων.
Σ.Τ.Μ. Οί ταινίες πού αναφέρει ό Κλαίρ εϊναι:
Ό στενός σωματοφύλακας (L' etroit mousquetaire),
Ο βασιλιάς τοϋ τσίρκου (Le Roi du cirque),
'Εφτά χρόνια δυστυχίας (Sept ans de malheur).
Μετάφραση Χρήστος Βακαλόπουλος
«ΣΥΝΤΡΟΦΙΑ ΜΕ ΤΟ ΜΑΞ ΛΙΝΤΕΡ»
Του Ζάκ Ριβέτ
Ό Κλαίρ λοιπόν μας ξανασερβίρει τήν παλιά ιστορία τής αφιέρωσης, όπου ό Τσάπλιν αναγνωρίζει στό Λίντερ τό δάσκαλο του. "Ας μας επιτραπεί νά υποθέσουμε ότι αύτό πού εμαθε κύρια ό πρώτος άπ' τό δεύτερο ήταν όλα εκείνα πού επρεπε νά αποφύγει: αύτό τό «σκοτεινό», όπως λένε, άλλά ανίατο σκηνικό παίξιμο, τό δεμένο μέ τά σανίδια τοϋ καφέ κονσέρ καί τά «τολμηρά» βλέμματα στήν τρίτη σειρά, αύτά τά ελάχιστα συγκεκριμένα καδραρίσματα όπου εξατμίζονται τά έφέ, αύτό τό άμορφο μοντάζ. Ελαττώματα τής εποχής θά μας ποϋν ξανά.
"Ε, λοιπόν, όχι ακριβώς: δείτε τό Leonce, τόν ίδιο τό Rigardin καί βέβαια τό μεγαλοφυή Jean Durand. Ποιός άλλωστε είναι δάσκαλος τοϋ άλλου; Γιατί αύτές οί τρεις ταινίες πού μας δείχνουν, είναι τρομακτικά επηρεασμένες άπό τήν 'Αμερική όπου γυρίστηκαν, άνάμεσα στά 1921 καί στό 1923: άπό τό Φαίρμπανκς, τόν όποιο άγωνίζεται νά παρωδήσει ό Στενός σωματοφύλακας, ταινία πολύ λιγότερο αστεία καί πολύ περισσότερο άσχημη άπό τούς άξιοθαύμαστους Τρεις Σωματοφύλακες (τοϋ Niblo, 1921) καί κύρια άπό τόν ιδιο τόν Τσάπλιν τοϋ οποίου τίς διδαχές επαναλαμβάνουν μελετηρά τά Έπτά χρόνια δυστυχίας, ή μόνη άπ' τίς τρεις ταινίες πού βλέπεται ακόμα, άκριβώς γι' αύτό τό λόγο.
Θά μας κατηγορήσουν επίσης, ότι κάνουμε επίδειξη υπερβολικής αυστηρότητας άπέναντι σέ κάποιον πού υπήρξε, παρ' όλα αύτά, σταθμός στήν ιστορία τοϋ κινηματογράφου. Χωρίς αμφιβολία ύπήρξε σταθμός, άλλά τίποτε άλλο. "Ας προσθέσουμε ότι οί κόπιες πού μας παρουσιάζονται έχουν «ξαναμονταρισθεΐ», υποβληθεί σέ πολύ κακό κόντρ - τύπ καί σέ άκόμα χειρότερη ηχητική επένδυση. "Αν άπευ- θύνονται στόν ιστορικό, ας πάει καλύτερα στήν ταινιοθήκη: οί κόπιες είναι καλύτερες έκεΐ καί δέν υπάρχει μουσική. "Αν άπευ- θύνονται στό κοινό, θά επρεπε νά τό κάνουν νά γελάσει. 'Αλίμονο! Λέν είναι αύτή ή περίπτωση.
Μετάφραση: Χρήστος Βακαλόπουλος
